- Thu Jun 18, 2020 12:27 pm
#4179
ODLUKA O DOPUSTIVOSTI I MERITUMU, BROJ: AP 2146/18
("Sl. glasnik RS", br. 57/2020)
Ustavni sud Bosne i Hercegovine u Velikom vijeću, u predmetu broj AP 2146/18, rješavajući apelaciju Žarka Vukovića, na osnovu člana VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 57 stav (2) tačka b) i člana 59 st. (1) i (3) Pravila Ustavnog suda Bosne i Hercegovine - prečišćeni tekst ("Službeni glasnik Bosne i Hercegovine", broj 94/14), u sastavu:
- Zlatko M. Knežević, predsjednik,
- Mato Tadić, potpredsjednik,
- Mirsad Ćeman, potpredsjednik,
- Valerija Galić, sudija,
- Miodrag Simović, sudija,
- Seada Palavrić, sudija,
na sjednici održanoj 26. marta 2020. godine, donio je
ODLUKU
O DOPUSTIVOSTI I MERITUMU
ODBIJA SE kao neosnovana apelacija Žarka Vukovića podnesena protiv presuda Suda Bosne i Hercegovine br. S1 1 K 023309 17 Krž od 19. januara 2018. godine i S1 1 K 023309 17 Kri od 11. oktobra 2017. godine.
Odluku objaviti u "Službenom glasniku Bosne i Hercegovine", "Službenim novinama Federacije Bosne i Hercegovine", "Službenom glasniku Republike Srpske" i "Službenom glasniku Distrikta Brčko Bosne i Hercegovine".
Obrazloženje
I - Uvod
1. Žarko Vuković (u daljem tekstu: apelant) iz Foče, kojeg zastupaju Nada Mandić, advokat iz Istočnog Sarajeva, i Nina Kisić, advokat iz Sarajeva, podnio je 10. aprila 2018. godine apelaciju Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Ustavni sud) protiv presuda Suda Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Sud BiH) br. S1 1 K 023309 17 Krž od 19. januara 2018. godine i S1 1 K 023309 17 Kri od 11. oktobra 2017. godine.
II - Postupak pred Ustavnim sudom
2. Na osnovu člana 23 Pravila Ustavnog suda, od Suda BiH i Tužilaštva Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Tužilaštvo BiH) zatraženo je 28. novembra 2019. godine da dostave odgovor na apelaciju.
3. Učesnici u postupku su dostavili odgovore na apelaciju 3. i 5. decembra 2019. godine.
III - Činjenično stanje
4. Činjenice predmeta koje proizlaze iz apelantovih navoda i dokumenata predočenih Ustavnom sudu mogu da se sumiraju na sljedeći način.
5. Presudom Suda BiH broj S1 1 K 023309 17 Kri od 11. oktobra 2017. godine, koja je potvrđena presudom apelacionog vijeća Suda BiH od 19. januara 2018. godine, apelant je proglašen krivim za izvršenje krivičnog djela zločina protiv čovječnosti iz člana 172 stav 1 tačka g) Krivičnog zakona Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: KZBiH) u vezi sa članom 180 stav 1 KZBiH, za koje je osuđen na kaznu zatvora u trajanju od sedam godina.
6. U obrazloženju presude su, prije svega, navedene radnje koje su apelantu optužnicom Tužilaštva stavljene na teret, zatim su pobrojani izvedeni dokazi i njihova opšta ocjena te primjena materijalnog prava. Na str. od 10 do 22 obrazloženja presude navedene su sve pojedinačne procesne odluke, te je posebno obrazložen izuzetak od neposrednog izvođenja dokaza i odluke da se pročitaju iskazi svjedoka A1 i A4 iz faze istrage, uz neposredno saslušanje vještaka neuropsihijatra na okolnost opšteg zdravstvenog stanja, te fizičke i psihičke mogućnosti pristupa sudu navedenih svjedoka. U nastavku je izvršena opšta ocjena dokaza, te je opisano na koji način je u okolnostima konkretnog slučaja utvrđeno činjenično stanje.
7. Prvostepeno vijeće Suda BiH je razmotrilo primjenu materijalnog prava imajući pri tome u vidu da iz optužnice proizlazi da je inkriminisano krivično djelo počinjeno tokom 1992. godine, u kojem periodu je na snazi bio KZSFRJ koji je preuzet na osnovu Zakona o primjeni KZRBiH i KZSFRJ. S obzirom na to da je apelantova odbrana u završnici suđenja predlagala primjenu KZSFRJ smatrajući ga blažim, vijeće Suda BiH je obrazložilo razlog zbog kojeg je u okolnostima konkretnog slučaja bilo opravdano da primijeni odredbe KZBiH. U tom kontekstu je ukazano da je KZSFRJ sadržavao poglavlje pod nazivom Zločini protiv čovječnosti i međunarodno pravo, ali nije sadržavao odredbe koje bi se direktno odnosile na zločine protiv čovječnosti. Osim toga, pravna kvalifikacija iz optužnice, a analogno tome i presude, data je u skladu sa KZBiH iz 2003. godine, dakle u skladu sa zakonom koji je stupio na snagu nakon inkriminisanog događaja. U vezi s tim je ukazano na odredbe čl. 3 i 4 KZBiH kojima je propisano vremensko važenje zakona i princip legaliteta, te član 7 stav 1 Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu: Evropska konvencija). Primjena KZBiH na konkretno krivično djelo, kako je dalje obrazloženo, zasniva se na odredbi člana 4a. KZBiH kojom je propisan izuzetak od odredbi čl. 3 i 4 istog zakona u smislu da se ne dovodi u pitanje suđenje i kažnjavanje lica za svako činjenje ili nečinjenje koje predstavlja krivično djelo zločina protiv čovječnosti, a koje kao takvo nije bilo propisano krivičnim zakonom koji je bio na snazi u vrijeme izvršenja krivičnog djela. Kako zločin protiv čovječnosti u vrijeme izvršenja inkriminisanih radnji nije bio propisan kao krivično djelo u KZSFRJ, ali čini imperativni princip međunarodnog prava, izveden je zaključak da su 1992. godine takvi zločini nesporno bili sastavni dio međunarodnog prava, pa osuda za takva djela prema zakonu koji je naknadno propisao i utvrdio navedeno djelo kao krivično i propisao posebnu krivičnu sankciju nije suprotna članu 7 stav 1a Evropske konvencije. U tom pravcu je ukazano na praksu Evropskog suda za ljudska prava (u daljem tekstu: Evropski sud) u predmetu Naletelić protiv Hrvatske u kojem je zauzet identičan stav. Stoga je zaključeno da je u okolnostima konkretnog slučaja bilo potrebno i opravdano primijeniti KZBiH.
8. Zatim je navedena relevantna zakonska odredba i obilježja krivičnog djela zločina protiv čovječnosti iz člana 172 stav 1 tačka g) KZBiH u vezi sa članom 180 KZBiH, te opšti elementi koji su uslov egzistiranja navedenog krivičnog djela. Osim toga, naglašena je važnost individualne krivične odgovornosti prema članu 180 stav 1 KZBiH kao jedan od osnovnih principa međunarodnog krivičnog prava predviđenih posebno za počinjenje najtežih krivičnih djela iz glave XVII KZBiH. Analizirajući sve elemente navedene odredbe, vijeće je ustanovilo postojanje apelantove individualne odgovornosti za radnje opisane u izreci presude za koje je proglašen krivim jer ih je počinio neposredno i lično.
9. U nastavku obrazloženja presude pojedinačno je analiziran svaki od opštih elemenata navedenog krivičnog djela. U pogledu prvog elementa koji se tiče postojanja širokog ili sistematičnog napada, vijeće Suda BiH je, kako je opširno navedeno na str. od 28 do 37 obrazloženja presude, u ključnom istaklo da je na osnovu svih provedenih dokaza nesumnjivo zaključeno da se u periodu od aprila 1992. do kraja avgusta 1992. godine (u daljem tekstu: relevantni period) odvijao širok i sistematičan napad vojnih, paravojnih i policijskih snaga Republike Srpske usmjeren protiv civilnog bošnjačkog stanovništva. U tom pravcu su prvo analizirani dokazi kojima je utvrđeno postojanje podelemenata predmetnog krivičnog djela, konkretno postojanje politike da se počini napad, što zahtijeva: postojanje organizacione politike da se počini napad i da je napad zapravo preduzet na osnovu ili s ciljem te politike. Pozivajući se pri tom na stav Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (u daljem tekstu: MKSJ) u predmetu Krnojelac, prema kojem se u smislu međunarodnog običajnog prava radnje optuženog ne moraju nužno povezivati s nekom politikom ili planom, vijeće je u konkretnom slučaju ipak ustanovilo postojanje politike u čijem cilju je napad izvršen, i to na osnovu utvrđenih činjenica i iskaza svjedoka. Iz tih dokaza proizlazi da je postojalo udruženo djelovanje vojske i policije RS i da su prije započinjanja oružanog sukoba muslimanski civili odstranjeni iz društvenog i profesionalnog života. Postojanje širokog ili sistematičnog napada kao opšteg elementa zločina protiv čovječnosti u presudi je prvo definisano pojmovima koji ga čine, uz pozivanje na relevantnu praksu Evropskog suda, a u konkretnom slučaju je izvedenim dokazima i iskazima svjedoka optužbe i odbrane utvrđeno da se širok i sistematičan napad odvijao u relevantnom periodu 1992. godine na teritoriji opštine Foča, te da je bio rezultat nezakonitog postupanja pripadnika vojske i policije RS. Nadalje su detaljno protumačeni pojmovi "rasprostranjen", odnosno "sistematični", te je na osnovu iskaza saslušanih svjedoka optužbe i odbrane, između ostalih oštećene svjedokinje A1 te svjedoka A2, A3 i A4, zaključeno da se širok i sistematičan napad odvijao upravo na teritoriji opštine Foča. Na str. od 30 do 33 obrazloženja presude naveden je sadržaj iskaza navedena četiri svjedoka kojima je sud, kako je navedeno, poklonio vjeru cijeneći iskaze objektivnim i nepristrasnim. Osim toga, svjedoci odbrane, kao i sam apelant, opisujući svoje učešće potvrdili su navode svjedoka optužbe ne sporeći svoju ulogu i zadatke koje su imali u vrijeme napada, pa im je vijeće u tom dijelu poklonilo vjeru. Iskazi saslušanih svjedoka i njihova vjerodostojnost dovedeni su u vezu s utvrđenim činjenicama koje su opširno navedene na str. od 33 do 37 obrazloženja presude i uglavnom proizlaze iz apelantovog iskaza i presuda MKSJ protiv Milorada Krnojelca i protiv Dragoljuba Kunarca.
10. U nastavku je obrazložen drugi opšti element krivičnog djela koje je apelantu stavljeno na teret, a radi se o statusu lica prema kojem je napad bio usmjeren. U tom kontekstu je na osnovu provedenih dokaza van svake razumne sumnje zaključeno da je širok i sistematičan napad na području opštine Foča bio usmjeren protiv civilnog stanovništva nesrpske nacionalnosti, te da je oštećena A1 u vrijeme počinjenja predmetne inkriminacije uživala zaštitu u skladu s odredbama zajedničkog člana 3 ženevskih konvencija.
11. Vijeće je na str. 38 i 39 presude obrazložilo navode u pogledu trećeg opšteg elementa navedenog krivičnog djela, znanja o napadu i svijesti da apelantova djela predstavljaju dio napada (nexus), ukazujući pri tom na materijalne dokaze kako optužbe tako i odbrane naglašavajući da je apelant u relevantno vrijeme bio pripadnik oružanih snaga Vojske RS, VP 7141 Srbinje (od 8. aprila 1992. do 16. marta 1996. godine), te je zaključeno da je apelant bio sastavni dio formacija koje su vršile napad, da je bio u potpunosti upućen u svakodnevna dešavanja i da je bio u potpunosti svjestan svojih djela i njihovih posljedica i htio je da ona budu dio napada koji se sistemski odvijao na području opštine Foča, čime je ispunjen i taj posljednji element krivičnog djela zločina protiv čovječnosti iz člana 172 KZBiH.
12. U obrazloženju presude su na str. od 40 do 60 presude opisane apelantove pojedinačne inkriminacije u osnovu zločina protiv čovječnosti, koje su utvrđene, između ostalog, iskazima saslušanih svjedoka u vezi sa zaključkom o apelantovoj krivici za silovanje oštećene svjedokinje A1. U tom kontekstu je djelovala i apelantova odbrana tako što je izvela unakrsno ispitivanje svih saslušanih svjedoka osporavajući njihove iskaze.
13. Na okolnost uticaja apelantovih inkriminacija na ličnost oštećene izveden je dokaz vještačenjem sudskog vještaka prof. dr Omera Ćemalovića koji je obavio psihijatrijski pregled oštećene, o čemu je sačinio nalaz i mišljenje u kojem je taksativno navedena medicinska dokumentacija dostavljena uz naredbu Tužilaštva BiH, te iznesen sadržaj psihijatrijskog intervjua, a zatim je vještak neposredno saslušan na glavnom pretresu povodom datog nalaza i mišljenja. Tom prilikom je iznio zaključak da je kod oštećene zbog prisilnog seksualnog odnosa i preživjelih trauma prisutno umanjenje životne sposobnosti u procentu od 50%. U tom pravcu je apelantova odbrana ukazala na neslaganja u pojedinim dijelovima datog nalaza i mišljenja, na koja je vještak, prema mišljenju prvostepenog vijeća, dao jasne i konkretne odgovore, pa je nalaz i mišljenje prihvaćen kao istinit, pouzdan, zasnovan na pravilima struke i nauke, pri čemu se zaključci zasnivaju na prezentovanoj medicinskoj dokumentaciji oštećene i rezultatima obavljenog pregleda.
14. Apelantov identitet i njegova uloga u izvršenju predmetnog krivičnog djela utvrđeni su na osnovu iskaza oštećene A1, koji, kako je navedeno, nije doveden u pitanje drugim izvedenim dokazima. U tom pravcu su navedeni sadržaji iskaza ostalih saslušanih svjedoka kojima je, u relevantnom dijelu koji se tiče apelantovog identiteta, potvrđen iskaz oštećene A1. Osim toga je navedeno da je odbrana pokušala osporiti iskaze svjedoka optužbe ističući da je u to vrijeme na području opštine Foča bilo više lica s istim imenom i prezimenom, pa i nadimkom, ali je vijeće, imajući u vidu uvjerljive iskaze svjedoka optužbe, koji su u relevantnom dijelu potvrđeni iskazima svjedoka odbrane, kao i samog apelanta, ocijenilo da apelantov identitet za navedene inkriminacije nije sporan, odnosno da je upravo apelant lice koje je počinilo inkriminisane radnje koje su mu optužnicom stavljene na teret.
15. Prvostepeno vijeće je, osim navedenog, imajući u vidu da je apelantova odbrana osporavala kredibilitet oštećene svjedokinje A1 ukazujući na razlike u njenim iskazima datim u Državnoj agenciji za istrage i zaštitu i u Tužilaštvu BiH, jasno ukazalo da navedene razlike nisu dostatne da vijeće ne pokloni vjeru svjedokinji A1 jer je van razumne sumnje utvrđeno da je upravo apelant silovao svjedokinju A1, te da navedene razlike ne bi mogle dovesti do drugačije odluke suda.
16. Na str. 59 i 60 obrazloženja presude prvostepeno vijeće je iznijelo zaključak do kojeg je došlo, kako je navedeno, na osnovu svih provedenih dokaza, i to da se u relevantnom periodu odvijao širok i sistematičan napad vojnih, paravojnih i policijskih snaga tzv. Srpske republike BiH, a potom Republike Srpske usmjeren protiv civilnog stanovništva opštine Foča; da je u navedeno vrijeme apelant djelovao kao pripadnik te vojske, pri čemu je bio potpuno svjestan da njegove radnje predstavljaju dio napada; da je preduzimanjem radnji opisanih u izreci presude, upotrebom prijetnje, prisilio oštećenu A1 na seksualni odnos, čime je počinio silovanje. Takođe je zaključeno da je optužba dokazala postojanje svih opštih elemenata krivičnog djela zločina protiv čovječnosti iz člana 172 KZBiH, te da je uvjerenje vijeća o apelantovoj krivici, na način kako je opisano u izreci presude, zasnovano na izjavama svjedokinje A1, koja je ujedno i oštećena, te potkrijepljenim iskazima drugih svjedoka u pogledu odlučnih činjenica. Dokazi odbrane saslušanjem tri svjedoka i apelanta u svojstvu svjedoka po dokaznoj vrijednosti i relevantnosti nisu mogli dovesti u sumnju zaključak vijeća o apelantovoj krivici i odgovornosti za počinjeno krivično djelo, pri čemu je apelant postupao s direktnim umišljajem. Pri odmjeravanju kazne prvostepeno vijeće se rukovodilo pravilima za odmjeravanje kazne iz člana 48 KZBiH, imajući u vidu sve okolnosti koje utiču na to da kazna bude manja ili veća, kao i osnovne odredbe KZSFRJ koji je primjenjivan u relevantnom periodu u smislu propisivanja minimalne i maksimalne kazne. S obzirom na utvrđeno činjenično stanje i nastale posljedice, vijeće je apelanta osudilo na kaznu zatvora u trajanju od sedam godina, smatrajući da je kazna srazmjerna težini krivičnog djela, učešću i njegovoj ulozi. Pri tome je imalo u vidu apelantovu neosuđivanost kao olakšavajuću okolnost i njegovo sukcesivno djelovanje u dužem periodu kao otežavajuću okolnost.
17. Apelaciono vijeće Suda BiH (u daljem tekstu: apelaciono vijeće) Presudom broj S1 1 K 023309 17 Krž od 19. januara 2018. godine odbilo je kao neosnovanu žalbu apelantove odbrane i potvrdilo presudu Suda BiH od 11. oktobra 2017. godine. U obrazloženju presude su, prije svega, istaknuti navodi žalbe kojima je ukazano na bitne povrede odredbi krivičnog postupka, pogrešnu primjenu materijalnog prava, te nepotpuno i pogrešno utvrđeno činjenično stanje. Pred apelacionim vijećem je povodom žalbe održana sjednica na kojoj je apelantova odbrana, između ostalog, ukazala na povredu krivičnog zakona jer smatra da je primijenjen zakon koji se ne može primijeniti na konkretan slučaj.
18. Prije obrazloženja navedenih istaknutih žalbenih prigovora apelaciono vijeće je u okviru opštih razmatranja ukazalo na obavezu žalioca iz člana 295 stav 1 tačke b) i c) Zakona o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: ZKPBiH) da konkretizuje žalbene osnove budući da se u smislu člana 306 ZKPBiH prvostepena presuda ispituje u granicama žalbenih navoda.
19. U pogledu neosnovanosti prigovora koji se tiču bitne povrede postupka, apelaciono vijeće je podsjetilo na apsolutno bitne povrede koje su taksativno pobrojane u zakonu i one relativno bitne koje nisu pobrojane, ali mogu postojati u slučaju kada sud u toku glavnog pretresa ili prilikom donošenja presude nije primijenio ili je nepravilno primijenio koju odredbu ZKP-a. U vezi s prigovorom o uskraćivanju prava na odbranu, razmotren je vremenski okvir inkriminacije iz izreke presude u kojoj je navedeno "neutvrđenog dana, u periodu od kraja aprila 1992. do sredine avgusta 1992. godine" u vezi s obavještenjem apelanta o prirodi i razlozima optužnice. U tom pravcu je zaključeno da nije došlo do povrede prava na odbranu u smislu obavještavanja apelanta o prirodi i razlozima optužnice, te da vremenski okvir inkriminacije nije neodređen. Apelaciono vijeće je zaključilo da je prvostepeno vijeće isti prigovor pravilno ocijenilo, poklonivši vjeru dokazima koji su u presudi jasno navedeni, pa je prigovor iz člana 297 stav 1 tačka d) ZKPBiH ocijenjen neosnovanim.
20. Drugi prigovor bitne povrede odredbi krivičnog postupka odnosio se, kako je obrazloženo, na nezakonitost iskaza svjedokinje A1, te su u vezi s tim na str. od 10 do 13 presude izneseni svi žalbeni prigovori odbrane u vezi s ovim dokazom. Apelaciono vijeće je, cijeneći da je navedeni prigovor neosnovan, u nastavku obrazloženja, na str. od 14 do 17 presude, ukazao na relevantne dijelove prvostepene presude u kojima je izveden pravilan zaključak u pogledu korišćenja ovog dokaza. U tom pravcu je ponovljeno sljedeće: da je zapisnik o saslušanju svjedoka A1 i A4 pravilno sačinjen u skladu s odredbama procesnog zakona; da nedostatak određenih podataka (kao što je nenavođenje imena osumnjičenog i broja krivičnog predmeta) ne predstavlja povredu člana 10 ZKPBiH; da sačinjavanje audio-zapisa o saslušanju svjedoka nije bila obaveza; da nije izostavljena ocjena prigovora odbrane u pogledu ličnih podataka svjedokinje A1; da ne postoje nedostaci u zapisnicima o saslušanju svjedoka u istrazi koji bi ukazivali na nezakonitost dokaza jer ne ukazuju na materijalne i suštinske nedostatke koji bi uticali na pravilno utvrđivanje činjenica; da prvostepena presuda sadrži teorijski i činjenični aspekt u vezi s postojanjem širokog i sistematičnog napada; da prihvatanje presuđenih činjenica kao dokazanih u postupcima pred MKSJ ne isključuje poštovanje pretpostavke nevinosti i ne uskraćuje pravo na odbranu, niti je u suprotnosti sa članom 6 Evropske konvencije, te da stoga korišćenjem dokaza koji su za odbranu sporni nisu povrijeđena apelantova prava. U vezi s navedenim, zaključeno je da su neosnovani žalbeni navodi koji se odnose na povrede odredbi krivičnog postupka iz člana 297 stav 1 tačka i) ZKPBiH.
21. Treći prigovor bitne povrede odredbi krivičnog postupka iz člana 297 stav 1 tačka k) ZKPBiH odnosio se na nedostatak razloga o odlučnim činjenicama. Apelaciono vijeće je na str. od 19 do 22 obrazloženja presude ukazalo na relevantne dijelove prvostepene presude u kojoj su navedeni razlozi o odlučnim činjenicama, uz adekvatnu ocjenu dokaza i obrazloženje za svaku tačku izreke presude na način da je iznesen stav u pogledu razloga koji su opredijelili sud za donošenje odluke. Stoga je zaključeno, nasuprot žalbenim tvrdnjama, da prvostepena presuda sadrži razloge o odlučnim činjenicama, te su ponovljeni dokazi koji su predstavljali osnov za osuđujuću odluku, između ostalog i iskaz svjedokinje A1 koji je kredibilan i vjerodostojan.
22. Četvrti prigovor u okviru bitne povrede postupka odnosio se na narušavanje principa in dubio pro reo zbog toga što činjenice nisu utvrđene s potpunom izvjesnošću. Međutim, nasuprot tome, apelaciono vijeće je utvrdilo da je tokom postupka poštovan princip jednakosti oružja, da su stranke imale jednak proceduralni položaj i prilikom iznošenja argumenata odbrane i optužbe s obzirom na to da je apelantu omogućeno da se izjasni o svim činjenicama i dokazima kojim ga Tužilaštvo tereti i da iznese sve činjenice i dokaze koji mu idu u korist. Poštujući navedeni princip, presuda sadrži dokazne osnove za svaku činjenicu koju smatra pouzdano utvrđenom, ne ispustivši pri tom iz vida nijednu koja je bila važna za presuđenje.
23. Na str. od 24 do 41 obrazloženja presude apelaciono vijeće je obrazložilo zbog čega smatra neosnovanim prigovore u pogledu pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja. S tog aspekta je ukazano na relevantne dijelove prvostepene presude iz kojih proizlazi da presuda sadrži valjane i prihvatljive razloge o svim odlučnim činjenicama na osnovu kojih je donesena osuđujuća presuda. Ukazano je na princip slobodne ocjene dokaza na osnovu kojeg je pravilno i potpuno utvrđeno činjenično stanje, pri čemu se osporena presuda pravilno koncentrisala na ispitivanje i ocjenu dokaza na kojima je presuda zasnovana, zbog čega, prema mišljenju apelacionog vijeća, nije došlo do pogrešnog i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.
IV - Apelacija
a) Navodi iz apelacije
24. Apelant smatra da mu je osporenim presudama povrijeđeno pravo na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 Evropske konvencije. Obrazlažući navode o povredi ovog prava, apelant je istakao da su u postupku koji se protiv njega vodio počinjena brojna kršenja koja osporavane presude u cjelini čine nepravičnim. U suštini, apelant smatra da mu je povrijeđeno pravo na odbranu u smislu neobavještavanja o prirodi i razlozima optužnice jer je vrijeme inkriminacije suviše široko postavljeno; da zbog toga nije bio u mogućnosti da provjeri ključne činjenice koje bi ga ekskulpirale od krivične odgovornosti; da zapisnici o saslušanju ključnih svjedoka, prije svega svjedokinje A1 koja je ujedno i oštećena, nisu uzeti na zakonit način i da ih odbrana nije mogla osporavati u unakrsnom ispitivanju. U tom pravcu apelant tvrdi da je oštećena jedini neposredni svjedok događaja i da se prvostepeno vijeće moralo detaljno baviti analizom njenog iskaza, ali da u opisu radnje izvršenja djela uopšte nisu izložene činjenice i okolnosti koje se odnose na realnu radnju izvršenja djela koja je, kako sudovi pogrešno utvrđuju, trajala u dužem periodu. U vezi s tim je istaknuto da je Evropski sud u nekoliko svojih odluka ukazao i razvio tzv. standard važnosti dokaza u vezi s mogućnošću da se okrivljenom omogući ispitivanje svjedoka optužbe. Apelant smatra da osporene presude ne sadrže ni valjano a ni dovoljno obrazloženje, te da u konkretnoj situaciji za njegovu osudu nije bilo dovoljno da svjedok čije je svjedočenje odlučujuće, konkretno svjedokinja A1, navede da je silovanje počinjeno. U tom pravcu je, prema apelantovom mišljenju, važno, prije svega, utvrditi kredibilitet svjedoka, a tek zatim odlučne činjenice. Stoga smatra da sudovi u okolnostima konkretnog slučaja nisu izvršili brižljivu ocjenu dokaza, dakle pojedinačno i u vezi s ostalim dokazima, jer niti jedan izvedeni dokaz sa sigurnošću ne ukazuje da je počinio krivično djelo za koje je u konačnici osuđen. Smatra da je Sud BiH pri ocjeni činjeničnog stanja selektovao događaje relevantne za rješavanje merituma uzimajući u obzir samo dijelove događaja koji, prema mišljenju sudskog vijeća, potvrđuju optužbu. Ukazano je na Odluku Ustavnog suda broj AP 2127/16 i predloženo da se u konkretnoj apelaciji primijene standardi iz te odluke.
b) Odgovor na apelaciju
25. Sud BiH je naveo da se apelantovi navodi odnose na prigovore koji su istaknuti u žalbi protiv prvostepene presude i da su u obrazloženju presude, kako prvostepene tako i drugostepene, dati jasni i razumljivi razlozi kojima su se sudovi rukovodili prilikom donošenja svojih odluka, zbog čega smatra da nisu povrijeđena apelantova prava na koja ukazuje u apelaciji. Postupak koji se vodio protiv apelanta prošao je sve faze koje zakon nalaže, te su u tom kontekstu ispoštovana sva prava i data je mogućnost osporavanja svih pitanja koja su sporna za odbranu. Osim toga, Sud BiH je podsjetio da je u pitanju krivično djelo silovanja i da ključni dokaz zaista predstavlja iskaz žrtve, konkretno svjedokinje A1, a da kontrolne činjenice potpomažu sudu da po slobodnom sudijskom uvjerenju utvrdi pravilno i potpuno činjenično stanje. Zatim su ponovljeni relevantni dijelovi presuda iz kojih nepobitno proizlazi da ni u jednom trenutku nije bio sporan apelantov identitet kao počinioca, o čemu je u presudama navedeno dovoljno i jasno obrazloženje, odnosno obje presude sadrže razloge o odlučnim činjenicama i zadovoljavaju standard obrazložene odluke s aspekta prava na pravično suđenje. Za drugostepenu presudu donesenu u žalbenom postupku dovoljno je da upućuje na slaganje ili neslaganje s prvostepenom presudom, odnosno prihvatljivost ili neprihvatljivost stavova i ocjena nižeg suda. Što se tiče neosnovanosti apelacionih tvrdnji kojima je ukazano na pravilnost činjeničnog stanja, navedeno je da iz sadržaja apelacije suštinski proizlazi apelantovo nastojanje za drugačije utvrđenje činjeničnog stanja, drugačiju ocjenu dokaza i u konačnici izbjegavanje odgovornosti za učinjeno djelo. Predloženo je da se apelacija odbije.
26. Tužilaštvo BiH je istaklo da je Sud BiH na zakonit i pravilan način utvrdio apelantovu krivičnu odgovornost za radnje u kojima su u cjelini ostvareni elementi bića krivičnog djela za koje je osuđen, da je sudska odluka u potpunosti obrazložena uz dokaze i činjenice koje iz dokaza proizlaze, da su na jasan i argumentovan način istaknuti svi razlozi koji su bili odlučujući za utvrđenje apelantove krivične odgovornosti, te je u konačnici predloženo da se apelacija odbije jer u postupku koji se vodio nisu povrijeđena bilo koja apelantova prava zagarantovana Ustavom i Evropskom konvencijom.
V - Relevantni propisi
27. Krivični zakon BiH ("Službeni glasnik BiH", br. 3/03, 32/03, 37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 8/10, 47/14, 22/15, 40/15 i 35/18). U konkretnom slučaju primjenjuje se neslužbeno prečišćeni tekst Krivičnog zakona BiH ("Službeni glasnik BiH", br. 3/03, 32/03, 37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 8/10, 47/14, 22/15 i 40/15) sačinjen u Ustavnom sudu BiH, koji je važio u vrijeme donošenja osporenih odluka, a koji u relevantnom dijelu glasi:
Suđenje ili kažnjavanje za krivična djela prema opštim načelima međunarodnog prava
Član 4.a)
Članovi 3. i 4. ovog zakona ne sprečavaju suđenje ili kažnjavanje bilo kojeg lica za bilo koje činjenje ili nečinjenje koje je u vrijeme kada je počinjeno predstavljalo krivično djelo u skladu s opštim načelima međunarodnog prava.
Svrha kažnjavanja
Član 39.
Svrha kažnjavanja je:
a) da se izrazi društvena osuda učinjenog krivičnog djela;
b) da se utječe na počinilaca da ubuduće ne čini krivična djela i podstakne njegovo prevaspitavanje;
c) da se utječe na ostale da ne čine krivična djela;
d) i da se utječe na svijest građana o pogibeljnosti krivičnih djela i o pravednosti kažnjavanja počinilaca.
Kazna zatvora
Član 42.
(1) Kazna zatvora ne može biti kraća od 30 dana ni duža od 20 godina.
(…)
Opšta pravila za odmjeravanje kazne
Član 48.
(1) Sud će počiniocu krivičnog djela odmjeriti kaznu u granicama koje su zakonom propisane za to krivično djelo, imajući u vidu svrhu kažnjavanja i uzimajući u obzir sve okolnosti koje utječu da kazna bude manja ili veća (olakšavajuće i otežavajuće okolnosti), a osobito: stepen krivice, pobude iz kojih je djelo učinjeno, jačinu ugrožavanja ili povrede zaštićenog dobra, okolnosti pod kojima je djelo učinjeno, raniji život počinioca, njegove lične prilike i njegovo držanje nakon učinjenog krivičnog djela, kao i druge okolnosti koje se odnose na ličnost počinioca.
(...)
Zločini protiv čovječnosti
Član 172.
(1) Ko, kao dio širokog ili sistematičnog napada usmjerenog bilo protiv kojeg civilnog stanovništva, znajući za takav napad, učini koje od ovih djela:
[...]
g) prisiljavanje drugog lica na seksualni odnos ili s njim izjednačenu seksualnu radnju (silovanje), seksualno ropstvo, prisilnu prostituciju, prisilnu trudnoću, prisilnu sterilizaciju ili bilo koji drugi oblik teškog seksualnog nasilja;
[...]
Individualna i komandna odgovornost
Član 180.
(1) Lice koje planira, naredi, učini ili podstrekava ili pomaže u planiranju, pripremanju, ili učinjenju krivičnih djela iz čl. 171. (Genocid), 172. (Zločini protiv čovječnosti), 173. (Ratni zločin protiv civilnog stanovništva), 174. (Ratni zločin protiv ranjenika i bolesnika), 175. (Ratni zločin protiv ratnih zarobljenika), 177. (Protivpravno ubijanje i ranjavanje neprijatelja), 178. (Protivpravno oduzimanje stvari od ubijenih i ranjenih na ratištu) i 179. (Povrede zakona ili običaja rata) ovog zakona, krivo je za to krivično djelo. Službeni položaj bilo kojeg lica, bilo da se radi o šefu države ili vlade, ili o odgovornom službenom licu vlade, ne oslobađa takvo lice krivice niti utječe na ublažavanje kazne.
28. Krivični zakon SFRJ ("Službeni list SFRJ", br. 44/76, 36/77 - ispravka, 34/84, 74/87, 57/89, 3/90, 38/90, 45/90 - ispravka). Za potrebe ove odluke koristi se tekst propisa kako je objavljen u službenim glasilima jer nije objavljen na svim službenim jezicima i pismima, a koji u relevantnom dijelu glasi:
Zatvor
Član 38.
(1) Zatvor ne može biti kraći od petnaest dana ni duži od petnaest godina.
(…)
29. Zakon o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik BiH", br. 3/03, 32/03 - ispravka, 36/03, 26/04, 63/04, 13/05, 48/05, 46/06, 76/06, 29/07, 32/07, 53/07, 76/07, 15/08, 58/08, 12/09, 16/09, 93/09, 72/13, 49/17 - odluka USBiH i 42/18 - rješenje USBiH i 65/18). U konkretnom slučaju primjenjuje se Zakon o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik BiH", 76/06, 29/07, 32/07, 53/07, 76/07, 15/08, 58/08, 12/09, 16/09, 93/09, 72/13 i 49/17 - odluka USBiH) koji je važio u vrijeme donošenja osporenih odluka, a koji u relevantnom dijelu glasi:
Član 3.
Pretpostavka nevinosti i in dubio pro reo
(1) Svako se smatra nevinim za krivično djelo dok se pravosnažnom presudom ne utvrdi njegova krivnja.
(2) Sumnju u pogledu postojanja činjenica koje čine obilježja krivičnog djela ili o kojima zavisi primjena neke odredbe krivičnog zakonodavstva, Sud rješava presudom na način koji je povoljniji za optuženog.
Član 15.
Slobodna ocjena dokaza
Pravo Suda, Tužioca i drugih organa koji učestvuju u krivičnom postupku da ocjenjuju postojanje ili nepostojanje činjenica nije vezano ni ograničeno posebnim formalnim dokaznim pravilima.
Član 281.
Dokazi na kojima se zasniva presuda
(1) Sud zasniva presudu samo na činjenicama i dokazima koji su izneseni na glavnom pretresu.
(2) Sud je dužan savjesno ocijeniti svaki dokaz pojedinačno i u vezi s ostalim dokazima i na osnovu takve ocjene izvesti zaključak je li neka činjenica dokazana.
VI - Dopustivost
30. U skladu sa članom VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine, Ustavni sud, takođe, ima apelacionu nadležnost u pitanjima koja su sadržana u ovom ustavu kada ona postanu predmet spora zbog presude bilo kojeg suda u Bosni i Hercegovini.
31. U skladu sa članom 18 stav (1) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud može da razmatra apelaciju samo ako su protiv presude, odnosno odluke koja se njome osporava, iscrpljeni svi djelotvorni pravni lijekovi mogući prema zakonu i ako je podnesena u roku od 60 dana od dana kada je podnosilac apelacije primio odluku o posljednjem djelotvornom pravnom lijeku koji je koristio.
32. U konkretnom slučaju predmet osporavanja apelacijom je Presuda Suda BiH broj S1 1 K 023309 17 Krž od 19. januara 2018. godine protiv koje nema drugih djelotvornih pravnih lijekova mogućih prema zakonu. Zatim, osporenu presudu apelant je primio 19. februara 2018. godine, a apelacija je podnesena 10. aprila 2018. godine, tj. u roku od 60 dana, kako je propisano članom 18 stav (1) Pravila Ustavnog suda. Konačno, apelacija ispunjava i uslove iz člana 18 st. (3) i (4) Pravila Ustavnog suda jer ne postoji neki formalni razlog zbog kojeg apelacija nije dopustiva, niti je očigledno (prima facie) neosnovana.
33. Imajući u vidu odredbe člana VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 18 st. (1), (3) i (4) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je utvrdio da predmetna apelacija ispunjava uslove u pogledu dopustivosti.
VII - Meritum
34. Apelant smatra da je osporenim presudama povrijeđeno njegovo pravo na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 st. 1, 2 i 3 tačka d) Evropske konvencije.
Pravo na pravično suđenje
35. Član II/3 Ustava Bosne i Hercegovine u relevantnom dijelu glasi: Sva lica na teritoriji Bosne i Hercegovine uživaju ljudska prava i osnovne slobode iz stava 2 ovog člana, a ona obuhvataju: e) Pravo na pravičan postupak u građanskim i krivičnim stvarima i druga prava u vezi s krivičnim postupkom.
36. Član 6 st. 1, 2 i 3 tačka d) Evropske konvencije u relevantnom dijelu glasi:
1) Prilikom utvrđivanja njegovih građanskih prava i obaveza ili krivične optužbe protiv njega, svako ima pravo na pravičnu i javnu raspravu u razumnom roku pred nezavisnim i nepristrasnim sudom ustanovljenim zakonom. […]
2) Svako ko je optužen za krivično djelo smatra se nevinim sve dok se ne dokaže krivim u skladu sa zakonom.
3) Svako ko je optužen za krivično djelo ima sljedeća minimalna prava:
d) da ispituje svjedoke protiv sebe ili da se oni ispitaju, te da se obezbijedi prisustvo i ispitivanje svjedoka u njegovu korist pod istim uslovima koji važe za svjedoke koji svjedoče protiv njega;
37. Ustavni sud zapaža da se postupak odnosi na utvrđivanje osnovanosti krivične optužbe protiv apelanta u vezi s izvršenjem krivičnog djela zločina protiv čovječnosti, te je nesporno da apelant u postupku uživa garancije prava na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 Evropske konvencije. Suštinski se apelacija odnosi na uskraćivanje prava na odbranu zbog vremena inkriminacije koja je široko postavljena, ocjenu dokaza koja je, prema apelantovom mišljenju, bila selektivna, prihvatanje određenih dokaza koji su, prema njegovom mišljenju, nezakoniti, zbog čega na njima nije mogla biti zasnovana sudska odluka, pogrešno i nepotpuno utvrđeno činjenično stanje jer u postupku nije sa sigurnošću dokazano da je počinio djelo za koje je osuđen, niti su sudovi na "zadovoljavajući način" obrazložili zaključke o njegovoj krivici.
38. Ustavni sud podsjeća da, kada je u pitanju krivični postupak, opšta garancija "pravičnog suđenja" iz stava 1 člana 6 Evropske konvencije ima elemente koji dopunjuju specifične garancije utvrđene st. 2 i 3 člana 6 (vidi Evropski sud, Artico protiv Italije, A 37 (1980)). Kada se radi o slučaju koji potpada pod neku od specifičnih garancija ustanovljenih st. 2 i 3 člana 6, on može da bude razmatran ili u okviru tih garancija (vidi Evropski sud, Luedicke protiv FRG, A 29 (1978), 2 EHRR 149), ili u vezi sa stavom 1 člana 6 (vidi Evropski sud, Benham protiv Ujedinjenog Kraljevstva, 1996-III, 22 EHRR 293 GC). Međutim, ukoliko se aplikacija suštinski odnosi na tvrdnju da je postupak u cjelini, uključujući i žalbeni postupak, bio nepravičan, navodi se ispituju u smislu stava 1 člana 6 (vidi Evropski sud, Edwards protiv Ujedinjenog Kraljevstva, A 247-B (1992), 15 EHRR 417, st. 33-34). U konkretnom slučaju apelant pokreće pitanja u vezi s garancijama ustanovljenim članom 6 st. 1, 2 i 3 Evropske konvencije koje se u suštini odnose na tvrdnju da postupak kao cjelina nije bio pravičan, pa će Ustavni sud, imajući u vidu navedene standarde Evropskog suda, ove navode ispitati u smislu stava 1 člana 6 Evropske konvencije.
39. Ustavni sud napominje da član 6 Evropske konvencije garantuje pravo na pravično suđenje, ali ne postavlja bilo kakva pravila o prihvatljivosti dokaza. To je prvenstveno pitanje koje se reguliše domaćim zakonodavstvom (vidi Evropski sud, Schenk protiv Švajcarske, 12. juli 1988. godine, st. 45-46, serija A, broj 140, Teixeira de Castro protiv Portugala, 9. juni 1998. godine, stav 34, Izvještaji 1998-IV i Heglas protiv Češke Republike, br. 5935/02, stav 84, 1. mart 2007. godine). Zbog toga, kao stvar principa, Evropski sud smatra da njegova uloga nije da utvrđuje da li određena vrsta dokaza, na primjer dokazi koji su pribavljeni nezakonito u smislu domaćeg prava, može biti prihvatljiva ili, upravo, da li je aplikant kriv ili ne. U tom smislu, pitanje na koje se mora odgovoriti jeste da li je postupak kao cjelina, uključujući i način na koji su dokazi pribavljeni, bio pravičan. Ovo uključuje ispitivanje "nezakonitosti" koja je u pitanju i, tamo gdje je u pitanju povreda drugih prava iz Konvencije, prirode utvrđene povrede (vidi Evropski sud, Bykov protiv Rusije [GC], aplikacija broj 4378/02, stav 89, 10. mart 2009. godine, i Lee Davies protiv Belgije, aplikacija broj 18704/05, stav 41, 28. juli 2009. godine). Pri ocjeni da li je postupak kao cjelina bio pravičan takođe se mora imati u vidu da li su poštovana prava odbrane. Mora se ispitati da li je aplikantu bila data mogućnost da osporava zakonitost dokaza i da se protivi njegovom korišćenju (vidi Evropski sud, Szilagyi protiv Rumunije, aplikacija broj 30164/04, 17. decembar 2013. godine). Pored toga, mora se uzeti u obzir kvalitet dokaza, uključujući da li okolnosti u kojima je pribavljen ukazuju na sumnju o njegovoj pouzdanosti ili tačnosti (vidi, između ostalih, već citiranu Bykov, stav 90, i Lisica protiv Hrvatske, aplikacija broj 20100/06, stav 49, 25. februar 2010. godine).
40. Razmatrajući apelantove navode kojima ukazuje na prihvatljivost i ocjenu dokaza u vezi s pogrešno utvrđenim činjeničnim stanjem i proizvoljnom primjenom materijalnog prava, Ustavni sud zapaža da je apelant identične prigovore isticao tokom postupka pred Sudom BiH, o čemu su se prvostepeno i apelaciono vijeće dovoljno jasno, precizno i argumentovano izjasnili. U vezi s tim, Ustavni sud prvenstveno ukazuje da u predmetnom krivičnom postupku nije izostala sveobuhvatna analiza izvedenih dokaza. Naime, Ustavni sud zapaža da je prvostepeni sud u svojoj presudi opisao proces pojedinačne ocjene dokaza, njihovog dovođenja u međusobnu vezu, te izvođenje zaključka da je apelant počinio krivično djelo za koje je proglašen krivim. U vezi s utvrđivanjem da li je apelant u inkriminisano vrijeme učinio krivično djelo opisano u izreci presude, te da li mu je u kontekstu obavještenja o prirodi i razlozima optužbe bilo omogućeno pravo na odbranu, Ustavni sud zapaža da je prvostepeno vijeće, imajući u vidu apelantovo negiranje krivice i prigovore koje je isticao tokom postupka, pojedinačno analizirao svaki od opštih elemenata predmetnog krivičnog djela (širok i sistematičan napad, status lica prema kojima je napad usmjeren, znanje i svijest o napadu), utvrđujući da je apelant u relevantnom periodu bio u sastavu formacija koje su vršile napad, dok je njegova individualna odgovornost utvrđena i opširno obrazložena na str. od 40 do 60 prvostepene presude. Pri tome su detaljno analizirani svi izvedeni dokazi optužbe i odbrane, između ostalog sadržaj iskaza oštećene svjedokinje A1, čiji je kredibilitet tokom postupka apelantova odbrana dovela u pitanje, ostalih saslušanih svjedoka, među kojima su i svjedoci odbrane, nakon čega je izvršena njihova pojedinačna i međusobna analiza. Posebna pažnja je, kako proizlazi iz obrazloženja presude, posvećena ispitivanju vjerodostojnosti iskaza oštećene svjedokinje A1, s obzirom na to da je iskaze dala dva puta, i to pred Državnom agencijom za istrage i zaštitu i pred Tužilaštvom BiH, a povodom kojih je konstatovano da su zapisnici o saslušanju sačinjeni u skladu s odredbama procesnog zakona i da ne postoje nedostaci koji bi ukazivali na nezakonitost u pribavljanju navedenog dokaza. Prvostepeno vijeće je pri tome, osim iskaza svjedokinje A1, imalo u vidu iskaze ostalih saslušanih svjedoka među kojima i apelantov iskaz, kojima je u relevantnom dijelu potvrđen iskaz svjedokinje A1, nakon čega je van razumne sumnje utvrđeno da je apelant, u relevantnom periodu navedenom u izreci presude, silovao oštećenu svjedokinju A1. Pored navedenog, Ustavni sud zapaža da je u prvostepenoj presudi dato jasno i detaljno obrazloženje na okolnost zbog čega su apelantove radnje opisane u izreci presude kvalifikovane kao krivično djelo zločina protiv čovječnosti. U vezi s tim, prvostepeno vijeće je, cijeneći karakter predmetnog krivičnog djela i pozivajući se na praksu MKSJ u predmetima Krnojelac i Kunurac, jasno navelo koje je elemente bilo neophodno ocijeniti radi utvrđivanja da li apelantove radnje predstavljaju krivično djelo zločina protiv čovječnosti počinjeno silovanjem. Ustavni sud dalje zapaža da su ovi apelantovi navodi bili predmet dodatne analize apelacionog vijeća koje je zaključilo da je provedenim dokazima i njihovom pravilnom ocjenom prvostepeni sud pravilno utvrdio sve odlučne činjenice i razjasnio sve bitne okolnosti od značaja za pravilnu odluku u predmetnom postupku.
41. Ustavni sud pri tom podsjeća da korišćenje kao dokaza iskaza svjedoka iz istrage samo po sebi nije u suprotnosti sa članom 6 stav 3 tačka d) Evropske konvencije uz uslov da je poštovano pravo na odbranu, tj. da je optuženom bila data adekvatna mogućnost da osporava i ispituje svjedoke protiv njega u bilo kojoj fazi postupka (vidi Evropski sud, između ostalih, Luca protiv Italije, aplikacija broj 33354/96, st. 40-43, ECHR 2001-II). U vezi s apelantovim tvrdnjama kojima je ukazivao na bitne povrede postupka, prije svega zbog uskraćivanja prava na odbranu, apelaciono vijeće je ukazalo na relevantne dijelove prvostepene presude u kojima je jasno obrazloženo da tokom provođenja dokaznog postupka nije bilo nedostataka koji bi ukazivali na nezakonitost dokaza, te da ne postoje nedostaci koji su mogli uticati na pravilno utvrđivanje činjenica. Što se tiče primjene materijalnog prava, apelaciono vijeće je u obrazloženju presude dalo jasne i razumljive razloge ističući da radnju silovanja kao radnju izvršenja krivičnog djela treba posmatrati u kontekstu opštih elemenata tog djela, odnosno konteksta u kojem se radnja odvija, a to je evidentno oružani sukob, kao i to da je to djelo moguće učiniti samo kršeći međunarodne norme, pa je u tom smislu i razmatrana praksa MKSJ koja je prije primjenjiva kao izvor prava nego što je to definicija koja se propisuje za krivično djelo opšteg kriminaliteta. Pri tome, Ustavni sud nije mogao da zaključi da je prilikom ocjene provedenih dokaza i utvrđivanja činjenica relevantnih za apelantovu krivičnu odgovornost došlo do zanemarivanja obaveze suda da vodi računa o principu in dubio pro reo i pretpostavci nevinosti, kao ni da je na bilo koji način dovedena u pitanje zakonitost dokaza provedenih na glavnom pretresu.
42. Imajući u vidu navedene okolnosti konkretnog slučaja, Ustavni sud nije mogao da prihvati osnovanim tvrdnje da je dokazni postupak proveden na apelantovu štetu, odnosno da su apelantu u tom dokaznom postupku bila uskraćena bilo kakva procesna prava. Nasuprot tome, Ustavni sud smatra da su redovni sudovi u obrazloženjima osporenih presuda dali jasne i precizne razloge za svoje zaključke da je apelant počinio krivično djelo koje mu je stavljeno na teret i za koje je u konačnici osuđen, te da su za svaki dokaz koji su prihvatili, kao i onaj koji nisu prihvatili, dali logično i uvjerljivo obrazloženje. Stoga, ocjena izvedenih dokaza ni u jednom dijelu, sama po sebi, ne izgleda proizvoljna ili neprihvatljiva, niti ima elemenata koji bi ukazivali na to da je dokazni postupak zloupotrijebljen na apelantovu štetu, kao ni elemenata koji bi ukazivali na proizvoljnu primjenu materijalnog prava. Proizlazi da apelantovim navodima o proizvoljnoj ocjeni dokaza u vezi s proizvoljno utvrđenim činjeničnim stanjem i proizvoljnom primjenom materijalnog prava nije dovedeno u pitanje poštovanje garancija iz člana 6 stav 1 Evropske konvencije. Pri tom Ustavni sud zapaža da su redovni sudovi, suprotno apelacionim navodima, u obrazloženjima osporenih odluka razmotrili sve navode koje apelant ponavlja u apelaciji i dali razloge zašto su oni neosnovani, odnosno zašto ne mogu dovesti do drugačijeg rješenja konkretne krivičnopravne stvari.
43. S obzirom na navedeno, Ustavni sud smatra neosnovanim apelantovo pozivanje na odluku Ustavnog suda u predmetu broj AP 2127/16 od 22. marta 2018. godine u kojoj je, odlučujući o okolnostima tog slučaja, Ustavni sud utvrdio postojanje povrede prava na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 i stav 3 tačka d) Evropske konvencije u situaciji kada se osporena presuda kojom su apelanti proglašeni krivim u odlučujućoj mjeri zasniva na iskazu svjedoka iz istrage za koji je Ustavni sud zaključio da je nezakonit dokaz, pri čemu je svjedok na glavnom pretresu iskoristio zakonsko pravo da ne odgovara na pitanja, kao i na presudi donesenoj nakon što je taj svjedok zaključio sporazum o priznanju krivnje sa Specijalnim tužilaštvom, zbog čega apelanti nisu imali priliku da, u bilo kojoj fazi postupka, dovedu u pitanje njegov iskaz, a taj iskaz je bio od odlučne važnosti za njihovu osudu.
44. Imajući u vidu navedeno, Ustavni sud zaključuje da su neosnovani apelantovi navodi da mu je osporenim presudama povrijeđeno pravo na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 Evropske konvencije.
VIII - Zaključak
45. Ustavni sud zaključuje da ne postoji povreda prava na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 Evropske konvencije kada su osporene presude obrazložene i jasne, kada način na koji je utvrđeno činjenično stanje i izvršena ocjena dokaza ne odaje utisak proizvoljnosti, te kada ništa ne upućuje na povredu prava na pravičan postupak u cjelini, a odluka nije zasnovana na nezakonitim dokazima, niti je apelantu uskraćeno pravo na odbranu.
46. Na osnovu člana 59 st. (1) i (3) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je odlučio kao u dispozitivu ove odluke.
47. Prema članu VI/5 Ustava Bosne i Hercegovine, odluke Ustavnog suda su konačne i obavezujuće.
(Odluka Ustavnog suda BiH, AP 2146/18 od 26. marta 2020. godine)
("Sl. glasnik RS", br. 57/2020)
Ustavni sud Bosne i Hercegovine u Velikom vijeću, u predmetu broj AP 2146/18, rješavajući apelaciju Žarka Vukovića, na osnovu člana VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 57 stav (2) tačka b) i člana 59 st. (1) i (3) Pravila Ustavnog suda Bosne i Hercegovine - prečišćeni tekst ("Službeni glasnik Bosne i Hercegovine", broj 94/14), u sastavu:
- Zlatko M. Knežević, predsjednik,
- Mato Tadić, potpredsjednik,
- Mirsad Ćeman, potpredsjednik,
- Valerija Galić, sudija,
- Miodrag Simović, sudija,
- Seada Palavrić, sudija,
na sjednici održanoj 26. marta 2020. godine, donio je
ODLUKU
O DOPUSTIVOSTI I MERITUMU
ODBIJA SE kao neosnovana apelacija Žarka Vukovića podnesena protiv presuda Suda Bosne i Hercegovine br. S1 1 K 023309 17 Krž od 19. januara 2018. godine i S1 1 K 023309 17 Kri od 11. oktobra 2017. godine.
Odluku objaviti u "Službenom glasniku Bosne i Hercegovine", "Službenim novinama Federacije Bosne i Hercegovine", "Službenom glasniku Republike Srpske" i "Službenom glasniku Distrikta Brčko Bosne i Hercegovine".
Obrazloženje
I - Uvod
1. Žarko Vuković (u daljem tekstu: apelant) iz Foče, kojeg zastupaju Nada Mandić, advokat iz Istočnog Sarajeva, i Nina Kisić, advokat iz Sarajeva, podnio je 10. aprila 2018. godine apelaciju Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Ustavni sud) protiv presuda Suda Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Sud BiH) br. S1 1 K 023309 17 Krž od 19. januara 2018. godine i S1 1 K 023309 17 Kri od 11. oktobra 2017. godine.
II - Postupak pred Ustavnim sudom
2. Na osnovu člana 23 Pravila Ustavnog suda, od Suda BiH i Tužilaštva Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Tužilaštvo BiH) zatraženo je 28. novembra 2019. godine da dostave odgovor na apelaciju.
3. Učesnici u postupku su dostavili odgovore na apelaciju 3. i 5. decembra 2019. godine.
III - Činjenično stanje
4. Činjenice predmeta koje proizlaze iz apelantovih navoda i dokumenata predočenih Ustavnom sudu mogu da se sumiraju na sljedeći način.
5. Presudom Suda BiH broj S1 1 K 023309 17 Kri od 11. oktobra 2017. godine, koja je potvrđena presudom apelacionog vijeća Suda BiH od 19. januara 2018. godine, apelant je proglašen krivim za izvršenje krivičnog djela zločina protiv čovječnosti iz člana 172 stav 1 tačka g) Krivičnog zakona Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: KZBiH) u vezi sa članom 180 stav 1 KZBiH, za koje je osuđen na kaznu zatvora u trajanju od sedam godina.
6. U obrazloženju presude su, prije svega, navedene radnje koje su apelantu optužnicom Tužilaštva stavljene na teret, zatim su pobrojani izvedeni dokazi i njihova opšta ocjena te primjena materijalnog prava. Na str. od 10 do 22 obrazloženja presude navedene su sve pojedinačne procesne odluke, te je posebno obrazložen izuzetak od neposrednog izvođenja dokaza i odluke da se pročitaju iskazi svjedoka A1 i A4 iz faze istrage, uz neposredno saslušanje vještaka neuropsihijatra na okolnost opšteg zdravstvenog stanja, te fizičke i psihičke mogućnosti pristupa sudu navedenih svjedoka. U nastavku je izvršena opšta ocjena dokaza, te je opisano na koji način je u okolnostima konkretnog slučaja utvrđeno činjenično stanje.
7. Prvostepeno vijeće Suda BiH je razmotrilo primjenu materijalnog prava imajući pri tome u vidu da iz optužnice proizlazi da je inkriminisano krivično djelo počinjeno tokom 1992. godine, u kojem periodu je na snazi bio KZSFRJ koji je preuzet na osnovu Zakona o primjeni KZRBiH i KZSFRJ. S obzirom na to da je apelantova odbrana u završnici suđenja predlagala primjenu KZSFRJ smatrajući ga blažim, vijeće Suda BiH je obrazložilo razlog zbog kojeg je u okolnostima konkretnog slučaja bilo opravdano da primijeni odredbe KZBiH. U tom kontekstu je ukazano da je KZSFRJ sadržavao poglavlje pod nazivom Zločini protiv čovječnosti i međunarodno pravo, ali nije sadržavao odredbe koje bi se direktno odnosile na zločine protiv čovječnosti. Osim toga, pravna kvalifikacija iz optužnice, a analogno tome i presude, data je u skladu sa KZBiH iz 2003. godine, dakle u skladu sa zakonom koji je stupio na snagu nakon inkriminisanog događaja. U vezi s tim je ukazano na odredbe čl. 3 i 4 KZBiH kojima je propisano vremensko važenje zakona i princip legaliteta, te član 7 stav 1 Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu: Evropska konvencija). Primjena KZBiH na konkretno krivično djelo, kako je dalje obrazloženo, zasniva se na odredbi člana 4a. KZBiH kojom je propisan izuzetak od odredbi čl. 3 i 4 istog zakona u smislu da se ne dovodi u pitanje suđenje i kažnjavanje lica za svako činjenje ili nečinjenje koje predstavlja krivično djelo zločina protiv čovječnosti, a koje kao takvo nije bilo propisano krivičnim zakonom koji je bio na snazi u vrijeme izvršenja krivičnog djela. Kako zločin protiv čovječnosti u vrijeme izvršenja inkriminisanih radnji nije bio propisan kao krivično djelo u KZSFRJ, ali čini imperativni princip međunarodnog prava, izveden je zaključak da su 1992. godine takvi zločini nesporno bili sastavni dio međunarodnog prava, pa osuda za takva djela prema zakonu koji je naknadno propisao i utvrdio navedeno djelo kao krivično i propisao posebnu krivičnu sankciju nije suprotna članu 7 stav 1a Evropske konvencije. U tom pravcu je ukazano na praksu Evropskog suda za ljudska prava (u daljem tekstu: Evropski sud) u predmetu Naletelić protiv Hrvatske u kojem je zauzet identičan stav. Stoga je zaključeno da je u okolnostima konkretnog slučaja bilo potrebno i opravdano primijeniti KZBiH.
8. Zatim je navedena relevantna zakonska odredba i obilježja krivičnog djela zločina protiv čovječnosti iz člana 172 stav 1 tačka g) KZBiH u vezi sa članom 180 KZBiH, te opšti elementi koji su uslov egzistiranja navedenog krivičnog djela. Osim toga, naglašena je važnost individualne krivične odgovornosti prema članu 180 stav 1 KZBiH kao jedan od osnovnih principa međunarodnog krivičnog prava predviđenih posebno za počinjenje najtežih krivičnih djela iz glave XVII KZBiH. Analizirajući sve elemente navedene odredbe, vijeće je ustanovilo postojanje apelantove individualne odgovornosti za radnje opisane u izreci presude za koje je proglašen krivim jer ih je počinio neposredno i lično.
9. U nastavku obrazloženja presude pojedinačno je analiziran svaki od opštih elemenata navedenog krivičnog djela. U pogledu prvog elementa koji se tiče postojanja širokog ili sistematičnog napada, vijeće Suda BiH je, kako je opširno navedeno na str. od 28 do 37 obrazloženja presude, u ključnom istaklo da je na osnovu svih provedenih dokaza nesumnjivo zaključeno da se u periodu od aprila 1992. do kraja avgusta 1992. godine (u daljem tekstu: relevantni period) odvijao širok i sistematičan napad vojnih, paravojnih i policijskih snaga Republike Srpske usmjeren protiv civilnog bošnjačkog stanovništva. U tom pravcu su prvo analizirani dokazi kojima je utvrđeno postojanje podelemenata predmetnog krivičnog djela, konkretno postojanje politike da se počini napad, što zahtijeva: postojanje organizacione politike da se počini napad i da je napad zapravo preduzet na osnovu ili s ciljem te politike. Pozivajući se pri tom na stav Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (u daljem tekstu: MKSJ) u predmetu Krnojelac, prema kojem se u smislu međunarodnog običajnog prava radnje optuženog ne moraju nužno povezivati s nekom politikom ili planom, vijeće je u konkretnom slučaju ipak ustanovilo postojanje politike u čijem cilju je napad izvršen, i to na osnovu utvrđenih činjenica i iskaza svjedoka. Iz tih dokaza proizlazi da je postojalo udruženo djelovanje vojske i policije RS i da su prije započinjanja oružanog sukoba muslimanski civili odstranjeni iz društvenog i profesionalnog života. Postojanje širokog ili sistematičnog napada kao opšteg elementa zločina protiv čovječnosti u presudi je prvo definisano pojmovima koji ga čine, uz pozivanje na relevantnu praksu Evropskog suda, a u konkretnom slučaju je izvedenim dokazima i iskazima svjedoka optužbe i odbrane utvrđeno da se širok i sistematičan napad odvijao u relevantnom periodu 1992. godine na teritoriji opštine Foča, te da je bio rezultat nezakonitog postupanja pripadnika vojske i policije RS. Nadalje su detaljno protumačeni pojmovi "rasprostranjen", odnosno "sistematični", te je na osnovu iskaza saslušanih svjedoka optužbe i odbrane, između ostalih oštećene svjedokinje A1 te svjedoka A2, A3 i A4, zaključeno da se širok i sistematičan napad odvijao upravo na teritoriji opštine Foča. Na str. od 30 do 33 obrazloženja presude naveden je sadržaj iskaza navedena četiri svjedoka kojima je sud, kako je navedeno, poklonio vjeru cijeneći iskaze objektivnim i nepristrasnim. Osim toga, svjedoci odbrane, kao i sam apelant, opisujući svoje učešće potvrdili su navode svjedoka optužbe ne sporeći svoju ulogu i zadatke koje su imali u vrijeme napada, pa im je vijeće u tom dijelu poklonilo vjeru. Iskazi saslušanih svjedoka i njihova vjerodostojnost dovedeni su u vezu s utvrđenim činjenicama koje su opširno navedene na str. od 33 do 37 obrazloženja presude i uglavnom proizlaze iz apelantovog iskaza i presuda MKSJ protiv Milorada Krnojelca i protiv Dragoljuba Kunarca.
10. U nastavku je obrazložen drugi opšti element krivičnog djela koje je apelantu stavljeno na teret, a radi se o statusu lica prema kojem je napad bio usmjeren. U tom kontekstu je na osnovu provedenih dokaza van svake razumne sumnje zaključeno da je širok i sistematičan napad na području opštine Foča bio usmjeren protiv civilnog stanovništva nesrpske nacionalnosti, te da je oštećena A1 u vrijeme počinjenja predmetne inkriminacije uživala zaštitu u skladu s odredbama zajedničkog člana 3 ženevskih konvencija.
11. Vijeće je na str. 38 i 39 presude obrazložilo navode u pogledu trećeg opšteg elementa navedenog krivičnog djela, znanja o napadu i svijesti da apelantova djela predstavljaju dio napada (nexus), ukazujući pri tom na materijalne dokaze kako optužbe tako i odbrane naglašavajući da je apelant u relevantno vrijeme bio pripadnik oružanih snaga Vojske RS, VP 7141 Srbinje (od 8. aprila 1992. do 16. marta 1996. godine), te je zaključeno da je apelant bio sastavni dio formacija koje su vršile napad, da je bio u potpunosti upućen u svakodnevna dešavanja i da je bio u potpunosti svjestan svojih djela i njihovih posljedica i htio je da ona budu dio napada koji se sistemski odvijao na području opštine Foča, čime je ispunjen i taj posljednji element krivičnog djela zločina protiv čovječnosti iz člana 172 KZBiH.
12. U obrazloženju presude su na str. od 40 do 60 presude opisane apelantove pojedinačne inkriminacije u osnovu zločina protiv čovječnosti, koje su utvrđene, između ostalog, iskazima saslušanih svjedoka u vezi sa zaključkom o apelantovoj krivici za silovanje oštećene svjedokinje A1. U tom kontekstu je djelovala i apelantova odbrana tako što je izvela unakrsno ispitivanje svih saslušanih svjedoka osporavajući njihove iskaze.
13. Na okolnost uticaja apelantovih inkriminacija na ličnost oštećene izveden je dokaz vještačenjem sudskog vještaka prof. dr Omera Ćemalovića koji je obavio psihijatrijski pregled oštećene, o čemu je sačinio nalaz i mišljenje u kojem je taksativno navedena medicinska dokumentacija dostavljena uz naredbu Tužilaštva BiH, te iznesen sadržaj psihijatrijskog intervjua, a zatim je vještak neposredno saslušan na glavnom pretresu povodom datog nalaza i mišljenja. Tom prilikom je iznio zaključak da je kod oštećene zbog prisilnog seksualnog odnosa i preživjelih trauma prisutno umanjenje životne sposobnosti u procentu od 50%. U tom pravcu je apelantova odbrana ukazala na neslaganja u pojedinim dijelovima datog nalaza i mišljenja, na koja je vještak, prema mišljenju prvostepenog vijeća, dao jasne i konkretne odgovore, pa je nalaz i mišljenje prihvaćen kao istinit, pouzdan, zasnovan na pravilima struke i nauke, pri čemu se zaključci zasnivaju na prezentovanoj medicinskoj dokumentaciji oštećene i rezultatima obavljenog pregleda.
14. Apelantov identitet i njegova uloga u izvršenju predmetnog krivičnog djela utvrđeni su na osnovu iskaza oštećene A1, koji, kako je navedeno, nije doveden u pitanje drugim izvedenim dokazima. U tom pravcu su navedeni sadržaji iskaza ostalih saslušanih svjedoka kojima je, u relevantnom dijelu koji se tiče apelantovog identiteta, potvrđen iskaz oštećene A1. Osim toga je navedeno da je odbrana pokušala osporiti iskaze svjedoka optužbe ističući da je u to vrijeme na području opštine Foča bilo više lica s istim imenom i prezimenom, pa i nadimkom, ali je vijeće, imajući u vidu uvjerljive iskaze svjedoka optužbe, koji su u relevantnom dijelu potvrđeni iskazima svjedoka odbrane, kao i samog apelanta, ocijenilo da apelantov identitet za navedene inkriminacije nije sporan, odnosno da je upravo apelant lice koje je počinilo inkriminisane radnje koje su mu optužnicom stavljene na teret.
15. Prvostepeno vijeće je, osim navedenog, imajući u vidu da je apelantova odbrana osporavala kredibilitet oštećene svjedokinje A1 ukazujući na razlike u njenim iskazima datim u Državnoj agenciji za istrage i zaštitu i u Tužilaštvu BiH, jasno ukazalo da navedene razlike nisu dostatne da vijeće ne pokloni vjeru svjedokinji A1 jer je van razumne sumnje utvrđeno da je upravo apelant silovao svjedokinju A1, te da navedene razlike ne bi mogle dovesti do drugačije odluke suda.
16. Na str. 59 i 60 obrazloženja presude prvostepeno vijeće je iznijelo zaključak do kojeg je došlo, kako je navedeno, na osnovu svih provedenih dokaza, i to da se u relevantnom periodu odvijao širok i sistematičan napad vojnih, paravojnih i policijskih snaga tzv. Srpske republike BiH, a potom Republike Srpske usmjeren protiv civilnog stanovništva opštine Foča; da je u navedeno vrijeme apelant djelovao kao pripadnik te vojske, pri čemu je bio potpuno svjestan da njegove radnje predstavljaju dio napada; da je preduzimanjem radnji opisanih u izreci presude, upotrebom prijetnje, prisilio oštećenu A1 na seksualni odnos, čime je počinio silovanje. Takođe je zaključeno da je optužba dokazala postojanje svih opštih elemenata krivičnog djela zločina protiv čovječnosti iz člana 172 KZBiH, te da je uvjerenje vijeća o apelantovoj krivici, na način kako je opisano u izreci presude, zasnovano na izjavama svjedokinje A1, koja je ujedno i oštećena, te potkrijepljenim iskazima drugih svjedoka u pogledu odlučnih činjenica. Dokazi odbrane saslušanjem tri svjedoka i apelanta u svojstvu svjedoka po dokaznoj vrijednosti i relevantnosti nisu mogli dovesti u sumnju zaključak vijeća o apelantovoj krivici i odgovornosti za počinjeno krivično djelo, pri čemu je apelant postupao s direktnim umišljajem. Pri odmjeravanju kazne prvostepeno vijeće se rukovodilo pravilima za odmjeravanje kazne iz člana 48 KZBiH, imajući u vidu sve okolnosti koje utiču na to da kazna bude manja ili veća, kao i osnovne odredbe KZSFRJ koji je primjenjivan u relevantnom periodu u smislu propisivanja minimalne i maksimalne kazne. S obzirom na utvrđeno činjenično stanje i nastale posljedice, vijeće je apelanta osudilo na kaznu zatvora u trajanju od sedam godina, smatrajući da je kazna srazmjerna težini krivičnog djela, učešću i njegovoj ulozi. Pri tome je imalo u vidu apelantovu neosuđivanost kao olakšavajuću okolnost i njegovo sukcesivno djelovanje u dužem periodu kao otežavajuću okolnost.
17. Apelaciono vijeće Suda BiH (u daljem tekstu: apelaciono vijeće) Presudom broj S1 1 K 023309 17 Krž od 19. januara 2018. godine odbilo je kao neosnovanu žalbu apelantove odbrane i potvrdilo presudu Suda BiH od 11. oktobra 2017. godine. U obrazloženju presude su, prije svega, istaknuti navodi žalbe kojima je ukazano na bitne povrede odredbi krivičnog postupka, pogrešnu primjenu materijalnog prava, te nepotpuno i pogrešno utvrđeno činjenično stanje. Pred apelacionim vijećem je povodom žalbe održana sjednica na kojoj je apelantova odbrana, između ostalog, ukazala na povredu krivičnog zakona jer smatra da je primijenjen zakon koji se ne može primijeniti na konkretan slučaj.
18. Prije obrazloženja navedenih istaknutih žalbenih prigovora apelaciono vijeće je u okviru opštih razmatranja ukazalo na obavezu žalioca iz člana 295 stav 1 tačke b) i c) Zakona o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: ZKPBiH) da konkretizuje žalbene osnove budući da se u smislu člana 306 ZKPBiH prvostepena presuda ispituje u granicama žalbenih navoda.
19. U pogledu neosnovanosti prigovora koji se tiču bitne povrede postupka, apelaciono vijeće je podsjetilo na apsolutno bitne povrede koje su taksativno pobrojane u zakonu i one relativno bitne koje nisu pobrojane, ali mogu postojati u slučaju kada sud u toku glavnog pretresa ili prilikom donošenja presude nije primijenio ili je nepravilno primijenio koju odredbu ZKP-a. U vezi s prigovorom o uskraćivanju prava na odbranu, razmotren je vremenski okvir inkriminacije iz izreke presude u kojoj je navedeno "neutvrđenog dana, u periodu od kraja aprila 1992. do sredine avgusta 1992. godine" u vezi s obavještenjem apelanta o prirodi i razlozima optužnice. U tom pravcu je zaključeno da nije došlo do povrede prava na odbranu u smislu obavještavanja apelanta o prirodi i razlozima optužnice, te da vremenski okvir inkriminacije nije neodređen. Apelaciono vijeće je zaključilo da je prvostepeno vijeće isti prigovor pravilno ocijenilo, poklonivši vjeru dokazima koji su u presudi jasno navedeni, pa je prigovor iz člana 297 stav 1 tačka d) ZKPBiH ocijenjen neosnovanim.
20. Drugi prigovor bitne povrede odredbi krivičnog postupka odnosio se, kako je obrazloženo, na nezakonitost iskaza svjedokinje A1, te su u vezi s tim na str. od 10 do 13 presude izneseni svi žalbeni prigovori odbrane u vezi s ovim dokazom. Apelaciono vijeće je, cijeneći da je navedeni prigovor neosnovan, u nastavku obrazloženja, na str. od 14 do 17 presude, ukazao na relevantne dijelove prvostepene presude u kojima je izveden pravilan zaključak u pogledu korišćenja ovog dokaza. U tom pravcu je ponovljeno sljedeće: da je zapisnik o saslušanju svjedoka A1 i A4 pravilno sačinjen u skladu s odredbama procesnog zakona; da nedostatak određenih podataka (kao što je nenavođenje imena osumnjičenog i broja krivičnog predmeta) ne predstavlja povredu člana 10 ZKPBiH; da sačinjavanje audio-zapisa o saslušanju svjedoka nije bila obaveza; da nije izostavljena ocjena prigovora odbrane u pogledu ličnih podataka svjedokinje A1; da ne postoje nedostaci u zapisnicima o saslušanju svjedoka u istrazi koji bi ukazivali na nezakonitost dokaza jer ne ukazuju na materijalne i suštinske nedostatke koji bi uticali na pravilno utvrđivanje činjenica; da prvostepena presuda sadrži teorijski i činjenični aspekt u vezi s postojanjem širokog i sistematičnog napada; da prihvatanje presuđenih činjenica kao dokazanih u postupcima pred MKSJ ne isključuje poštovanje pretpostavke nevinosti i ne uskraćuje pravo na odbranu, niti je u suprotnosti sa članom 6 Evropske konvencije, te da stoga korišćenjem dokaza koji su za odbranu sporni nisu povrijeđena apelantova prava. U vezi s navedenim, zaključeno je da su neosnovani žalbeni navodi koji se odnose na povrede odredbi krivičnog postupka iz člana 297 stav 1 tačka i) ZKPBiH.
21. Treći prigovor bitne povrede odredbi krivičnog postupka iz člana 297 stav 1 tačka k) ZKPBiH odnosio se na nedostatak razloga o odlučnim činjenicama. Apelaciono vijeće je na str. od 19 do 22 obrazloženja presude ukazalo na relevantne dijelove prvostepene presude u kojoj su navedeni razlozi o odlučnim činjenicama, uz adekvatnu ocjenu dokaza i obrazloženje za svaku tačku izreke presude na način da je iznesen stav u pogledu razloga koji su opredijelili sud za donošenje odluke. Stoga je zaključeno, nasuprot žalbenim tvrdnjama, da prvostepena presuda sadrži razloge o odlučnim činjenicama, te su ponovljeni dokazi koji su predstavljali osnov za osuđujuću odluku, između ostalog i iskaz svjedokinje A1 koji je kredibilan i vjerodostojan.
22. Četvrti prigovor u okviru bitne povrede postupka odnosio se na narušavanje principa in dubio pro reo zbog toga što činjenice nisu utvrđene s potpunom izvjesnošću. Međutim, nasuprot tome, apelaciono vijeće je utvrdilo da je tokom postupka poštovan princip jednakosti oružja, da su stranke imale jednak proceduralni položaj i prilikom iznošenja argumenata odbrane i optužbe s obzirom na to da je apelantu omogućeno da se izjasni o svim činjenicama i dokazima kojim ga Tužilaštvo tereti i da iznese sve činjenice i dokaze koji mu idu u korist. Poštujući navedeni princip, presuda sadrži dokazne osnove za svaku činjenicu koju smatra pouzdano utvrđenom, ne ispustivši pri tom iz vida nijednu koja je bila važna za presuđenje.
23. Na str. od 24 do 41 obrazloženja presude apelaciono vijeće je obrazložilo zbog čega smatra neosnovanim prigovore u pogledu pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja. S tog aspekta je ukazano na relevantne dijelove prvostepene presude iz kojih proizlazi da presuda sadrži valjane i prihvatljive razloge o svim odlučnim činjenicama na osnovu kojih je donesena osuđujuća presuda. Ukazano je na princip slobodne ocjene dokaza na osnovu kojeg je pravilno i potpuno utvrđeno činjenično stanje, pri čemu se osporena presuda pravilno koncentrisala na ispitivanje i ocjenu dokaza na kojima je presuda zasnovana, zbog čega, prema mišljenju apelacionog vijeća, nije došlo do pogrešnog i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.
IV - Apelacija
a) Navodi iz apelacije
24. Apelant smatra da mu je osporenim presudama povrijeđeno pravo na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 Evropske konvencije. Obrazlažući navode o povredi ovog prava, apelant je istakao da su u postupku koji se protiv njega vodio počinjena brojna kršenja koja osporavane presude u cjelini čine nepravičnim. U suštini, apelant smatra da mu je povrijeđeno pravo na odbranu u smislu neobavještavanja o prirodi i razlozima optužnice jer je vrijeme inkriminacije suviše široko postavljeno; da zbog toga nije bio u mogućnosti da provjeri ključne činjenice koje bi ga ekskulpirale od krivične odgovornosti; da zapisnici o saslušanju ključnih svjedoka, prije svega svjedokinje A1 koja je ujedno i oštećena, nisu uzeti na zakonit način i da ih odbrana nije mogla osporavati u unakrsnom ispitivanju. U tom pravcu apelant tvrdi da je oštećena jedini neposredni svjedok događaja i da se prvostepeno vijeće moralo detaljno baviti analizom njenog iskaza, ali da u opisu radnje izvršenja djela uopšte nisu izložene činjenice i okolnosti koje se odnose na realnu radnju izvršenja djela koja je, kako sudovi pogrešno utvrđuju, trajala u dužem periodu. U vezi s tim je istaknuto da je Evropski sud u nekoliko svojih odluka ukazao i razvio tzv. standard važnosti dokaza u vezi s mogućnošću da se okrivljenom omogući ispitivanje svjedoka optužbe. Apelant smatra da osporene presude ne sadrže ni valjano a ni dovoljno obrazloženje, te da u konkretnoj situaciji za njegovu osudu nije bilo dovoljno da svjedok čije je svjedočenje odlučujuće, konkretno svjedokinja A1, navede da je silovanje počinjeno. U tom pravcu je, prema apelantovom mišljenju, važno, prije svega, utvrditi kredibilitet svjedoka, a tek zatim odlučne činjenice. Stoga smatra da sudovi u okolnostima konkretnog slučaja nisu izvršili brižljivu ocjenu dokaza, dakle pojedinačno i u vezi s ostalim dokazima, jer niti jedan izvedeni dokaz sa sigurnošću ne ukazuje da je počinio krivično djelo za koje je u konačnici osuđen. Smatra da je Sud BiH pri ocjeni činjeničnog stanja selektovao događaje relevantne za rješavanje merituma uzimajući u obzir samo dijelove događaja koji, prema mišljenju sudskog vijeća, potvrđuju optužbu. Ukazano je na Odluku Ustavnog suda broj AP 2127/16 i predloženo da se u konkretnoj apelaciji primijene standardi iz te odluke.
b) Odgovor na apelaciju
25. Sud BiH je naveo da se apelantovi navodi odnose na prigovore koji su istaknuti u žalbi protiv prvostepene presude i da su u obrazloženju presude, kako prvostepene tako i drugostepene, dati jasni i razumljivi razlozi kojima su se sudovi rukovodili prilikom donošenja svojih odluka, zbog čega smatra da nisu povrijeđena apelantova prava na koja ukazuje u apelaciji. Postupak koji se vodio protiv apelanta prošao je sve faze koje zakon nalaže, te su u tom kontekstu ispoštovana sva prava i data je mogućnost osporavanja svih pitanja koja su sporna za odbranu. Osim toga, Sud BiH je podsjetio da je u pitanju krivično djelo silovanja i da ključni dokaz zaista predstavlja iskaz žrtve, konkretno svjedokinje A1, a da kontrolne činjenice potpomažu sudu da po slobodnom sudijskom uvjerenju utvrdi pravilno i potpuno činjenično stanje. Zatim su ponovljeni relevantni dijelovi presuda iz kojih nepobitno proizlazi da ni u jednom trenutku nije bio sporan apelantov identitet kao počinioca, o čemu je u presudama navedeno dovoljno i jasno obrazloženje, odnosno obje presude sadrže razloge o odlučnim činjenicama i zadovoljavaju standard obrazložene odluke s aspekta prava na pravično suđenje. Za drugostepenu presudu donesenu u žalbenom postupku dovoljno je da upućuje na slaganje ili neslaganje s prvostepenom presudom, odnosno prihvatljivost ili neprihvatljivost stavova i ocjena nižeg suda. Što se tiče neosnovanosti apelacionih tvrdnji kojima je ukazano na pravilnost činjeničnog stanja, navedeno je da iz sadržaja apelacije suštinski proizlazi apelantovo nastojanje za drugačije utvrđenje činjeničnog stanja, drugačiju ocjenu dokaza i u konačnici izbjegavanje odgovornosti za učinjeno djelo. Predloženo je da se apelacija odbije.
26. Tužilaštvo BiH je istaklo da je Sud BiH na zakonit i pravilan način utvrdio apelantovu krivičnu odgovornost za radnje u kojima su u cjelini ostvareni elementi bića krivičnog djela za koje je osuđen, da je sudska odluka u potpunosti obrazložena uz dokaze i činjenice koje iz dokaza proizlaze, da su na jasan i argumentovan način istaknuti svi razlozi koji su bili odlučujući za utvrđenje apelantove krivične odgovornosti, te je u konačnici predloženo da se apelacija odbije jer u postupku koji se vodio nisu povrijeđena bilo koja apelantova prava zagarantovana Ustavom i Evropskom konvencijom.
V - Relevantni propisi
27. Krivični zakon BiH ("Službeni glasnik BiH", br. 3/03, 32/03, 37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 8/10, 47/14, 22/15, 40/15 i 35/18). U konkretnom slučaju primjenjuje se neslužbeno prečišćeni tekst Krivičnog zakona BiH ("Službeni glasnik BiH", br. 3/03, 32/03, 37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 8/10, 47/14, 22/15 i 40/15) sačinjen u Ustavnom sudu BiH, koji je važio u vrijeme donošenja osporenih odluka, a koji u relevantnom dijelu glasi:
Suđenje ili kažnjavanje za krivična djela prema opštim načelima međunarodnog prava
Član 4.a)
Članovi 3. i 4. ovog zakona ne sprečavaju suđenje ili kažnjavanje bilo kojeg lica za bilo koje činjenje ili nečinjenje koje je u vrijeme kada je počinjeno predstavljalo krivično djelo u skladu s opštim načelima međunarodnog prava.
Svrha kažnjavanja
Član 39.
Svrha kažnjavanja je:
a) da se izrazi društvena osuda učinjenog krivičnog djela;
b) da se utječe na počinilaca da ubuduće ne čini krivična djela i podstakne njegovo prevaspitavanje;
c) da se utječe na ostale da ne čine krivična djela;
d) i da se utječe na svijest građana o pogibeljnosti krivičnih djela i o pravednosti kažnjavanja počinilaca.
Kazna zatvora
Član 42.
(1) Kazna zatvora ne može biti kraća od 30 dana ni duža od 20 godina.
(…)
Opšta pravila za odmjeravanje kazne
Član 48.
(1) Sud će počiniocu krivičnog djela odmjeriti kaznu u granicama koje su zakonom propisane za to krivično djelo, imajući u vidu svrhu kažnjavanja i uzimajući u obzir sve okolnosti koje utječu da kazna bude manja ili veća (olakšavajuće i otežavajuće okolnosti), a osobito: stepen krivice, pobude iz kojih je djelo učinjeno, jačinu ugrožavanja ili povrede zaštićenog dobra, okolnosti pod kojima je djelo učinjeno, raniji život počinioca, njegove lične prilike i njegovo držanje nakon učinjenog krivičnog djela, kao i druge okolnosti koje se odnose na ličnost počinioca.
(...)
Zločini protiv čovječnosti
Član 172.
(1) Ko, kao dio širokog ili sistematičnog napada usmjerenog bilo protiv kojeg civilnog stanovništva, znajući za takav napad, učini koje od ovih djela:
[...]
g) prisiljavanje drugog lica na seksualni odnos ili s njim izjednačenu seksualnu radnju (silovanje), seksualno ropstvo, prisilnu prostituciju, prisilnu trudnoću, prisilnu sterilizaciju ili bilo koji drugi oblik teškog seksualnog nasilja;
[...]
Individualna i komandna odgovornost
Član 180.
(1) Lice koje planira, naredi, učini ili podstrekava ili pomaže u planiranju, pripremanju, ili učinjenju krivičnih djela iz čl. 171. (Genocid), 172. (Zločini protiv čovječnosti), 173. (Ratni zločin protiv civilnog stanovništva), 174. (Ratni zločin protiv ranjenika i bolesnika), 175. (Ratni zločin protiv ratnih zarobljenika), 177. (Protivpravno ubijanje i ranjavanje neprijatelja), 178. (Protivpravno oduzimanje stvari od ubijenih i ranjenih na ratištu) i 179. (Povrede zakona ili običaja rata) ovog zakona, krivo je za to krivično djelo. Službeni položaj bilo kojeg lica, bilo da se radi o šefu države ili vlade, ili o odgovornom službenom licu vlade, ne oslobađa takvo lice krivice niti utječe na ublažavanje kazne.
28. Krivični zakon SFRJ ("Službeni list SFRJ", br. 44/76, 36/77 - ispravka, 34/84, 74/87, 57/89, 3/90, 38/90, 45/90 - ispravka). Za potrebe ove odluke koristi se tekst propisa kako je objavljen u službenim glasilima jer nije objavljen na svim službenim jezicima i pismima, a koji u relevantnom dijelu glasi:
Zatvor
Član 38.
(1) Zatvor ne može biti kraći od petnaest dana ni duži od petnaest godina.
(…)
29. Zakon o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik BiH", br. 3/03, 32/03 - ispravka, 36/03, 26/04, 63/04, 13/05, 48/05, 46/06, 76/06, 29/07, 32/07, 53/07, 76/07, 15/08, 58/08, 12/09, 16/09, 93/09, 72/13, 49/17 - odluka USBiH i 42/18 - rješenje USBiH i 65/18). U konkretnom slučaju primjenjuje se Zakon o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik BiH", 76/06, 29/07, 32/07, 53/07, 76/07, 15/08, 58/08, 12/09, 16/09, 93/09, 72/13 i 49/17 - odluka USBiH) koji je važio u vrijeme donošenja osporenih odluka, a koji u relevantnom dijelu glasi:
Član 3.
Pretpostavka nevinosti i in dubio pro reo
(1) Svako se smatra nevinim za krivično djelo dok se pravosnažnom presudom ne utvrdi njegova krivnja.
(2) Sumnju u pogledu postojanja činjenica koje čine obilježja krivičnog djela ili o kojima zavisi primjena neke odredbe krivičnog zakonodavstva, Sud rješava presudom na način koji je povoljniji za optuženog.
Član 15.
Slobodna ocjena dokaza
Pravo Suda, Tužioca i drugih organa koji učestvuju u krivičnom postupku da ocjenjuju postojanje ili nepostojanje činjenica nije vezano ni ograničeno posebnim formalnim dokaznim pravilima.
Član 281.
Dokazi na kojima se zasniva presuda
(1) Sud zasniva presudu samo na činjenicama i dokazima koji su izneseni na glavnom pretresu.
(2) Sud je dužan savjesno ocijeniti svaki dokaz pojedinačno i u vezi s ostalim dokazima i na osnovu takve ocjene izvesti zaključak je li neka činjenica dokazana.
VI - Dopustivost
30. U skladu sa članom VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine, Ustavni sud, takođe, ima apelacionu nadležnost u pitanjima koja su sadržana u ovom ustavu kada ona postanu predmet spora zbog presude bilo kojeg suda u Bosni i Hercegovini.
31. U skladu sa članom 18 stav (1) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud može da razmatra apelaciju samo ako su protiv presude, odnosno odluke koja se njome osporava, iscrpljeni svi djelotvorni pravni lijekovi mogući prema zakonu i ako je podnesena u roku od 60 dana od dana kada je podnosilac apelacije primio odluku o posljednjem djelotvornom pravnom lijeku koji je koristio.
32. U konkretnom slučaju predmet osporavanja apelacijom je Presuda Suda BiH broj S1 1 K 023309 17 Krž od 19. januara 2018. godine protiv koje nema drugih djelotvornih pravnih lijekova mogućih prema zakonu. Zatim, osporenu presudu apelant je primio 19. februara 2018. godine, a apelacija je podnesena 10. aprila 2018. godine, tj. u roku od 60 dana, kako je propisano članom 18 stav (1) Pravila Ustavnog suda. Konačno, apelacija ispunjava i uslove iz člana 18 st. (3) i (4) Pravila Ustavnog suda jer ne postoji neki formalni razlog zbog kojeg apelacija nije dopustiva, niti je očigledno (prima facie) neosnovana.
33. Imajući u vidu odredbe člana VI/3b) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 18 st. (1), (3) i (4) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je utvrdio da predmetna apelacija ispunjava uslove u pogledu dopustivosti.
VII - Meritum
34. Apelant smatra da je osporenim presudama povrijeđeno njegovo pravo na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 st. 1, 2 i 3 tačka d) Evropske konvencije.
Pravo na pravično suđenje
35. Član II/3 Ustava Bosne i Hercegovine u relevantnom dijelu glasi: Sva lica na teritoriji Bosne i Hercegovine uživaju ljudska prava i osnovne slobode iz stava 2 ovog člana, a ona obuhvataju: e) Pravo na pravičan postupak u građanskim i krivičnim stvarima i druga prava u vezi s krivičnim postupkom.
36. Član 6 st. 1, 2 i 3 tačka d) Evropske konvencije u relevantnom dijelu glasi:
1) Prilikom utvrđivanja njegovih građanskih prava i obaveza ili krivične optužbe protiv njega, svako ima pravo na pravičnu i javnu raspravu u razumnom roku pred nezavisnim i nepristrasnim sudom ustanovljenim zakonom. […]
2) Svako ko je optužen za krivično djelo smatra se nevinim sve dok se ne dokaže krivim u skladu sa zakonom.
3) Svako ko je optužen za krivično djelo ima sljedeća minimalna prava:
d) da ispituje svjedoke protiv sebe ili da se oni ispitaju, te da se obezbijedi prisustvo i ispitivanje svjedoka u njegovu korist pod istim uslovima koji važe za svjedoke koji svjedoče protiv njega;
37. Ustavni sud zapaža da se postupak odnosi na utvrđivanje osnovanosti krivične optužbe protiv apelanta u vezi s izvršenjem krivičnog djela zločina protiv čovječnosti, te je nesporno da apelant u postupku uživa garancije prava na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 Evropske konvencije. Suštinski se apelacija odnosi na uskraćivanje prava na odbranu zbog vremena inkriminacije koja je široko postavljena, ocjenu dokaza koja je, prema apelantovom mišljenju, bila selektivna, prihvatanje određenih dokaza koji su, prema njegovom mišljenju, nezakoniti, zbog čega na njima nije mogla biti zasnovana sudska odluka, pogrešno i nepotpuno utvrđeno činjenično stanje jer u postupku nije sa sigurnošću dokazano da je počinio djelo za koje je osuđen, niti su sudovi na "zadovoljavajući način" obrazložili zaključke o njegovoj krivici.
38. Ustavni sud podsjeća da, kada je u pitanju krivični postupak, opšta garancija "pravičnog suđenja" iz stava 1 člana 6 Evropske konvencije ima elemente koji dopunjuju specifične garancije utvrđene st. 2 i 3 člana 6 (vidi Evropski sud, Artico protiv Italije, A 37 (1980)). Kada se radi o slučaju koji potpada pod neku od specifičnih garancija ustanovljenih st. 2 i 3 člana 6, on može da bude razmatran ili u okviru tih garancija (vidi Evropski sud, Luedicke protiv FRG, A 29 (1978), 2 EHRR 149), ili u vezi sa stavom 1 člana 6 (vidi Evropski sud, Benham protiv Ujedinjenog Kraljevstva, 1996-III, 22 EHRR 293 GC). Međutim, ukoliko se aplikacija suštinski odnosi na tvrdnju da je postupak u cjelini, uključujući i žalbeni postupak, bio nepravičan, navodi se ispituju u smislu stava 1 člana 6 (vidi Evropski sud, Edwards protiv Ujedinjenog Kraljevstva, A 247-B (1992), 15 EHRR 417, st. 33-34). U konkretnom slučaju apelant pokreće pitanja u vezi s garancijama ustanovljenim članom 6 st. 1, 2 i 3 Evropske konvencije koje se u suštini odnose na tvrdnju da postupak kao cjelina nije bio pravičan, pa će Ustavni sud, imajući u vidu navedene standarde Evropskog suda, ove navode ispitati u smislu stava 1 člana 6 Evropske konvencije.
39. Ustavni sud napominje da član 6 Evropske konvencije garantuje pravo na pravično suđenje, ali ne postavlja bilo kakva pravila o prihvatljivosti dokaza. To je prvenstveno pitanje koje se reguliše domaćim zakonodavstvom (vidi Evropski sud, Schenk protiv Švajcarske, 12. juli 1988. godine, st. 45-46, serija A, broj 140, Teixeira de Castro protiv Portugala, 9. juni 1998. godine, stav 34, Izvještaji 1998-IV i Heglas protiv Češke Republike, br. 5935/02, stav 84, 1. mart 2007. godine). Zbog toga, kao stvar principa, Evropski sud smatra da njegova uloga nije da utvrđuje da li određena vrsta dokaza, na primjer dokazi koji su pribavljeni nezakonito u smislu domaćeg prava, može biti prihvatljiva ili, upravo, da li je aplikant kriv ili ne. U tom smislu, pitanje na koje se mora odgovoriti jeste da li je postupak kao cjelina, uključujući i način na koji su dokazi pribavljeni, bio pravičan. Ovo uključuje ispitivanje "nezakonitosti" koja je u pitanju i, tamo gdje je u pitanju povreda drugih prava iz Konvencije, prirode utvrđene povrede (vidi Evropski sud, Bykov protiv Rusije [GC], aplikacija broj 4378/02, stav 89, 10. mart 2009. godine, i Lee Davies protiv Belgije, aplikacija broj 18704/05, stav 41, 28. juli 2009. godine). Pri ocjeni da li je postupak kao cjelina bio pravičan takođe se mora imati u vidu da li su poštovana prava odbrane. Mora se ispitati da li je aplikantu bila data mogućnost da osporava zakonitost dokaza i da se protivi njegovom korišćenju (vidi Evropski sud, Szilagyi protiv Rumunije, aplikacija broj 30164/04, 17. decembar 2013. godine). Pored toga, mora se uzeti u obzir kvalitet dokaza, uključujući da li okolnosti u kojima je pribavljen ukazuju na sumnju o njegovoj pouzdanosti ili tačnosti (vidi, između ostalih, već citiranu Bykov, stav 90, i Lisica protiv Hrvatske, aplikacija broj 20100/06, stav 49, 25. februar 2010. godine).
40. Razmatrajući apelantove navode kojima ukazuje na prihvatljivost i ocjenu dokaza u vezi s pogrešno utvrđenim činjeničnim stanjem i proizvoljnom primjenom materijalnog prava, Ustavni sud zapaža da je apelant identične prigovore isticao tokom postupka pred Sudom BiH, o čemu su se prvostepeno i apelaciono vijeće dovoljno jasno, precizno i argumentovano izjasnili. U vezi s tim, Ustavni sud prvenstveno ukazuje da u predmetnom krivičnom postupku nije izostala sveobuhvatna analiza izvedenih dokaza. Naime, Ustavni sud zapaža da je prvostepeni sud u svojoj presudi opisao proces pojedinačne ocjene dokaza, njihovog dovođenja u međusobnu vezu, te izvođenje zaključka da je apelant počinio krivično djelo za koje je proglašen krivim. U vezi s utvrđivanjem da li je apelant u inkriminisano vrijeme učinio krivično djelo opisano u izreci presude, te da li mu je u kontekstu obavještenja o prirodi i razlozima optužbe bilo omogućeno pravo na odbranu, Ustavni sud zapaža da je prvostepeno vijeće, imajući u vidu apelantovo negiranje krivice i prigovore koje je isticao tokom postupka, pojedinačno analizirao svaki od opštih elemenata predmetnog krivičnog djela (širok i sistematičan napad, status lica prema kojima je napad usmjeren, znanje i svijest o napadu), utvrđujući da je apelant u relevantnom periodu bio u sastavu formacija koje su vršile napad, dok je njegova individualna odgovornost utvrđena i opširno obrazložena na str. od 40 do 60 prvostepene presude. Pri tome su detaljno analizirani svi izvedeni dokazi optužbe i odbrane, između ostalog sadržaj iskaza oštećene svjedokinje A1, čiji je kredibilitet tokom postupka apelantova odbrana dovela u pitanje, ostalih saslušanih svjedoka, među kojima su i svjedoci odbrane, nakon čega je izvršena njihova pojedinačna i međusobna analiza. Posebna pažnja je, kako proizlazi iz obrazloženja presude, posvećena ispitivanju vjerodostojnosti iskaza oštećene svjedokinje A1, s obzirom na to da je iskaze dala dva puta, i to pred Državnom agencijom za istrage i zaštitu i pred Tužilaštvom BiH, a povodom kojih je konstatovano da su zapisnici o saslušanju sačinjeni u skladu s odredbama procesnog zakona i da ne postoje nedostaci koji bi ukazivali na nezakonitost u pribavljanju navedenog dokaza. Prvostepeno vijeće je pri tome, osim iskaza svjedokinje A1, imalo u vidu iskaze ostalih saslušanih svjedoka među kojima i apelantov iskaz, kojima je u relevantnom dijelu potvrđen iskaz svjedokinje A1, nakon čega je van razumne sumnje utvrđeno da je apelant, u relevantnom periodu navedenom u izreci presude, silovao oštećenu svjedokinju A1. Pored navedenog, Ustavni sud zapaža da je u prvostepenoj presudi dato jasno i detaljno obrazloženje na okolnost zbog čega su apelantove radnje opisane u izreci presude kvalifikovane kao krivično djelo zločina protiv čovječnosti. U vezi s tim, prvostepeno vijeće je, cijeneći karakter predmetnog krivičnog djela i pozivajući se na praksu MKSJ u predmetima Krnojelac i Kunurac, jasno navelo koje je elemente bilo neophodno ocijeniti radi utvrđivanja da li apelantove radnje predstavljaju krivično djelo zločina protiv čovječnosti počinjeno silovanjem. Ustavni sud dalje zapaža da su ovi apelantovi navodi bili predmet dodatne analize apelacionog vijeća koje je zaključilo da je provedenim dokazima i njihovom pravilnom ocjenom prvostepeni sud pravilno utvrdio sve odlučne činjenice i razjasnio sve bitne okolnosti od značaja za pravilnu odluku u predmetnom postupku.
41. Ustavni sud pri tom podsjeća da korišćenje kao dokaza iskaza svjedoka iz istrage samo po sebi nije u suprotnosti sa članom 6 stav 3 tačka d) Evropske konvencije uz uslov da je poštovano pravo na odbranu, tj. da je optuženom bila data adekvatna mogućnost da osporava i ispituje svjedoke protiv njega u bilo kojoj fazi postupka (vidi Evropski sud, između ostalih, Luca protiv Italije, aplikacija broj 33354/96, st. 40-43, ECHR 2001-II). U vezi s apelantovim tvrdnjama kojima je ukazivao na bitne povrede postupka, prije svega zbog uskraćivanja prava na odbranu, apelaciono vijeće je ukazalo na relevantne dijelove prvostepene presude u kojima je jasno obrazloženo da tokom provođenja dokaznog postupka nije bilo nedostataka koji bi ukazivali na nezakonitost dokaza, te da ne postoje nedostaci koji su mogli uticati na pravilno utvrđivanje činjenica. Što se tiče primjene materijalnog prava, apelaciono vijeće je u obrazloženju presude dalo jasne i razumljive razloge ističući da radnju silovanja kao radnju izvršenja krivičnog djela treba posmatrati u kontekstu opštih elemenata tog djela, odnosno konteksta u kojem se radnja odvija, a to je evidentno oružani sukob, kao i to da je to djelo moguće učiniti samo kršeći međunarodne norme, pa je u tom smislu i razmatrana praksa MKSJ koja je prije primjenjiva kao izvor prava nego što je to definicija koja se propisuje za krivično djelo opšteg kriminaliteta. Pri tome, Ustavni sud nije mogao da zaključi da je prilikom ocjene provedenih dokaza i utvrđivanja činjenica relevantnih za apelantovu krivičnu odgovornost došlo do zanemarivanja obaveze suda da vodi računa o principu in dubio pro reo i pretpostavci nevinosti, kao ni da je na bilo koji način dovedena u pitanje zakonitost dokaza provedenih na glavnom pretresu.
42. Imajući u vidu navedene okolnosti konkretnog slučaja, Ustavni sud nije mogao da prihvati osnovanim tvrdnje da je dokazni postupak proveden na apelantovu štetu, odnosno da su apelantu u tom dokaznom postupku bila uskraćena bilo kakva procesna prava. Nasuprot tome, Ustavni sud smatra da su redovni sudovi u obrazloženjima osporenih presuda dali jasne i precizne razloge za svoje zaključke da je apelant počinio krivično djelo koje mu je stavljeno na teret i za koje je u konačnici osuđen, te da su za svaki dokaz koji su prihvatili, kao i onaj koji nisu prihvatili, dali logično i uvjerljivo obrazloženje. Stoga, ocjena izvedenih dokaza ni u jednom dijelu, sama po sebi, ne izgleda proizvoljna ili neprihvatljiva, niti ima elemenata koji bi ukazivali na to da je dokazni postupak zloupotrijebljen na apelantovu štetu, kao ni elemenata koji bi ukazivali na proizvoljnu primjenu materijalnog prava. Proizlazi da apelantovim navodima o proizvoljnoj ocjeni dokaza u vezi s proizvoljno utvrđenim činjeničnim stanjem i proizvoljnom primjenom materijalnog prava nije dovedeno u pitanje poštovanje garancija iz člana 6 stav 1 Evropske konvencije. Pri tom Ustavni sud zapaža da su redovni sudovi, suprotno apelacionim navodima, u obrazloženjima osporenih odluka razmotrili sve navode koje apelant ponavlja u apelaciji i dali razloge zašto su oni neosnovani, odnosno zašto ne mogu dovesti do drugačijeg rješenja konkretne krivičnopravne stvari.
43. S obzirom na navedeno, Ustavni sud smatra neosnovanim apelantovo pozivanje na odluku Ustavnog suda u predmetu broj AP 2127/16 od 22. marta 2018. godine u kojoj je, odlučujući o okolnostima tog slučaja, Ustavni sud utvrdio postojanje povrede prava na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 i stav 3 tačka d) Evropske konvencije u situaciji kada se osporena presuda kojom su apelanti proglašeni krivim u odlučujućoj mjeri zasniva na iskazu svjedoka iz istrage za koji je Ustavni sud zaključio da je nezakonit dokaz, pri čemu je svjedok na glavnom pretresu iskoristio zakonsko pravo da ne odgovara na pitanja, kao i na presudi donesenoj nakon što je taj svjedok zaključio sporazum o priznanju krivnje sa Specijalnim tužilaštvom, zbog čega apelanti nisu imali priliku da, u bilo kojoj fazi postupka, dovedu u pitanje njegov iskaz, a taj iskaz je bio od odlučne važnosti za njihovu osudu.
44. Imajući u vidu navedeno, Ustavni sud zaključuje da su neosnovani apelantovi navodi da mu je osporenim presudama povrijeđeno pravo na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 Evropske konvencije.
VIII - Zaključak
45. Ustavni sud zaključuje da ne postoji povreda prava na pravično suđenje iz člana II/3e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6 stav 1 Evropske konvencije kada su osporene presude obrazložene i jasne, kada način na koji je utvrđeno činjenično stanje i izvršena ocjena dokaza ne odaje utisak proizvoljnosti, te kada ništa ne upućuje na povredu prava na pravičan postupak u cjelini, a odluka nije zasnovana na nezakonitim dokazima, niti je apelantu uskraćeno pravo na odbranu.
46. Na osnovu člana 59 st. (1) i (3) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je odlučio kao u dispozitivu ove odluke.
47. Prema članu VI/5 Ustava Bosne i Hercegovine, odluke Ustavnog suda su konačne i obavezujuće.
(Odluka Ustavnog suda BiH, AP 2146/18 od 26. marta 2020. godine)