BiH Pravo

Službeni glasnik BiH, broj 76/22
Na osnovu člana 2. stav 3. tačka c), člana 7. tačka b), te članova 58. i 70. Zakona o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik BiH", br. 1/97, 29/02, 8/03, 13/03, 14/03, 9/05, 76/06 i 32/07) Upravno vijeće Centralne banke Bosne i Hercegovine, na 13. sjednici od 27.09. i 29.09.2022. godine i 14. sjednici od 27.10.2022. godine, donosi


ODLUKU O NADGLEDANJU FUNKCIONISANJA PLATNIH SISTEMA


DIO PRVI – OPŠTE ODREDBE


Član 1.
(Predmet i cilj)

(1) Ovom odlukom uređuje se nadgledanje funkcionisanja platnih sistema koje vrši Centralna banka Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Centralna banka), kroz monitoring funkcionisanja platnih sistema i procjenu usklađenosti platnih sistema sa principima koje primjenjuje Centralna banka.

(2) Cilj nadgledanja platnih sistema je obezbjeđenje i unapređenje sigurnosti i efikasnosti funkcionisanja platnih sistema i nesmetanog obavljanja platnog prometa u Bosni i Hercegovini, čime Centralna banka potpomaže finansijsku stabilnost u Bosni i Hercegovini.

Član 2.
(Djelokrug nadgledanja)

Djelokrug nadgledanja su platni sistemi koje Centralna banka, u skladu sa članom 2. stav (3) tačka c) Zakona o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine, potpomaže ili uspostavlja i održava, klasifikovani u članu 6. ove odluke.

Član 3.
(Nadgledanje platnih sistema)

Centralna banka nadgledanje platnih sistema vrši:




a) monitoringom funkcionisanja platnih sistema,

b) procjenom usklađenosti platnih sistema sa principima za funkcionisanje platnih sistema utvrđenim članom 7. ove odluke, i

c) provođenjem aktivnosti katalizatora.

DIO DRUGI – MONITORING FUNKCIONISANJA PLATNIH SISTEMA


Član 4.
(Monitoring funkcionisanja platnog sistema)

Monitoringom funkcionisanja platnog sistema se obezbjeđuje pravovremeno informisanje o pravilnosti rada nadgledanog platnog sistema u cilju očuvanja stabilnosti i efikasnosti nadgledanog platnog sistema.

Član 5.
(Aktivnosti monitoringa funkcionisanja platnog sistema)

(1) Centralna banka vrši monitoring funkcionisanja platnog sistema prikupljanjem i analizom statističkih podataka, informacija, izvještaja i drugih dokumenata koji se odnose na funkcionisanje nadgledanog platnog sistema.

(2) Monitoring funkcionisanja platnog sistema obuhvata sljedeće aktivnosti:

a) monitoring platnog sistema i analizu,

b) analizu rizika,

c) izradu statističkih podataka i izvještaja.

DIO TREĆI – KLASIFIKACIJA PLATNIH SISTEMA I PROCJENA USKLAĐENOSTI FUNKCIONISANJA PLATNIH SISTEMA


Član 6.
(Klasifikacija platnih sistema)

(1) Centralna banka klasifikuje platne sisteme kao:

a) sistemski značajan platni sistem je platni sistem čiji poremećaj u radu ili u radu njegovih učesnika može izazvati ozbiljne poremećaje u finansijskom sistemu, te ugroziti finansijsku stabilnost;

b) značajan platni sistem je platni sistem koji ispunjava uslove iz Odluke o metodologiji nadgledanja platnih sistema i čiji poremećaj u radu ili poremećaj u radu njegovih učesnika ne može izazvati ozbiljne poremećaje u finansijskom sistemu, ali može doći do nepovjerenja učesnika i njihovih klijenata u taj sistem; ili

c) ostali platni sistemi je platni sistem koji ne ispunjava uslove iz klasifikacija navedenih u tačkama a) i b) ovog člana.

(2) Centralna banka će donijeti odluku o metodologiji nadgledanja platnih sistema kojom će detaljnije propisati kriterije za klasifikaciju platnih sistema.

(3) Na osnovu klasifikacije platnog sistema primjenjivaće se odgovarajući principi za nadgledanje platnog sistema utvrđeni u članu 7. ove odluke, a u skladu sa odlukom iz stava (2) ovog člana.

Član 7.
(Principi i propisi za nadgledanje platnih sistema)

(1) Procjena usklađenosti funkcionisanja platnog sistema podrazumijeva ocjenu usklađenosti funkcionisanja platnog sistema u odnosu na principe za funkcionisanje platnih sistema koje primjenjuje Centralna banka, kao i propise drugih relevantnih međunarodnih institucija kojima se uređuju zahtjevi za nadgledanje platnih sistema.

(2) Centralna banka primjenjuje principe i odgovornosti definisane "Principima za infrastrukturu finansijskog tržišta" koje je donio Odbor za platni sistem i sistem poravnanja Banke za međunarodna poravnanja (CPSS) i Međunarodna organizacija komisija za vrijednosne papire (IOSCO).

(3) Za procjenu usklađenosti funkcionisanja platnih sistema se primjenjuju sljedeći principi:

a) Princip 1 "Pravni osnov" – Platni sistem treba imati dobro utemeljenu, jasnu, transparentnu i provedivu pravnu osnovu za svaki značajni aspekt svojih aktivnosti u svim mjerodavnim područjima nadležnosti;

b) Princip 2 "Upravljanje" – Platni sistem treba imati mehanizme upravljanja koji su jasni i transparentni, koji promovišu sigurnost i efikasnost platnog sistema, koji podržavaju stabilnost finansijskog sistema u cjelini, ostala relevantna razmatranja od javnog interesa te ciljeve relevantnih zainteresovanih strana;

c) Princip 3 "Okvir za sveobuhvatno upravljanje rizicima" – Platni sistem treba imati kvalitetan okvir za sveobuhvatno upravljanje pravnim, kreditnim, operativnim i ostalim rizicima;

d) Princip 4 "Kreditni rizik" – Platni sistem treba da na efikasan način mjeri, prati i upravlja kreditnim izloženostima prema učesnicima i onima koje nastaju iz procesa plaćanja, kliringa i poravnanja. Platni sistem treba da drži dovoljne finansijske resurse da pokrije kreditnu izloženost prema svakom učesniku u potpunosti sa visokim stepenom povjerenja;

e) Princip 5 "Kolateral" – Platni sistem koji zahtijeva kolateral za upravljanje vlastitom kreditnom izloženosti ili kreditnom izloženosti njenih učesnika treba prihvaćati kolaterale s niskim kreditnim, likvidnosnim i tržišnim rizicima. Platni sistem također treba postaviti i na odgovarajući način primjenjivati konzervativne korektivne faktore i limite koncentracije;

f) Princip 7 "Rizik likvidnosti" – Platni sistem treba djelotvorno mjeriti, pratiti i upravljati svojim rizikom likvidnosti. Platni sistem treba održavati dovoljnu količinu likvidnih sredstava u svim relevantnim valutama za izvršenje unutardnevnih, te po potrebi dnevnih i višednevnih poravnanja platnih obaveza s visokim stepenom pouzdanosti u situacijama raznih stresnih scenarija koji uključuju, između ostalog, nastanak statusa neispunjavanja obaveza učesnika i njegovih povezanih društava koji bi proizveo najveću ukupnu likvidnosnu obavezu za platni sistem u ekstremnim ali mogućim tržišnim uslovima;

g) Princip 8 "Konačnost poravnanja" – Platni sistem treba osigurati jasno i sigurno konačno poravnanje, barem do kraja datuma valute. Kada je potrebno ili poželjno, platni sistem treba osigurati poravnanje istoga dana ili u realnom vremenu;

h) Princip 9 "Novčana poravnanja" – Platni sistem treba, kada je to izvodivo i moguće, provoditi svoja novčana poravnanja u novcu centralne banke. Ako se ne upotrebljava novac centralne banke, platni sistem treba minimizirati i strogo kontrolisati kreditni i rizik likvidnosti koji proizlaze iz upotrebe novca komercijalne banke;

i) Princip 12 "Sistemi poravnanja razmjene obaveza" – Ako platni sistem poravnava transakcije koje uključuju poravnanje dviju povezanih obaveza (na primjer transakcija vrijednosnim papirima ili devizna transakcija), ona treba eliminisati rizik gubitka vrijednosti transakcije na način da konačno poravnanje jedne obaveze uslovljava konačnim poravnanjem druge obaveze;

j) Princip 13 "Pravila i procedure za učesnikovo neizvršenje obaveza" – Platni sistem treba imati djelotvorna i jasno definisana pravila i procedure za upravljanje situacijama u slučaju nastanka statusa neispunjavanja obaveza učesnika. Ta pravila i procedure trebaju osigurati da platni sistem blagovremeno reaguje i da ograniči gubitke i pritiske likvidnosti te da nastavi ispunjavati svoje obaveze;

k) Princip 15 "Opšti poslovni rizik" – Platni sistem treba utvrditi, pratiti i upravljati svojim opštim poslovnim rizikom te imati dovoljnu likvidnu neto imovinu finansiranu vlasničkim kapitalom za pokrivanje potencijalnih opštih poslovnih gubitaka tako da može trajno nastaviti s poslovanjem i uslugama ako se ti gubici materijalizuju. Nadalje, likvidna neto imovina treba kontinuirano biti dovoljna za oporavak ili likvidaciju ključnih poslova ili usluga;

l) Princip 16 "Rizik skrbništva i investicijski rizik" – Platni sistem treba čuvati svoju imovinu i imovinu svojih učesnika te minimizirati rizik gubitka imovine i kašnjenja u pristupu toj imovini. Ulaganja platnog sistema trebaju biti u instrumente s minimalnim kreditnim, tržišnim i rizikom likvidnosti;

m) Princip 17 "Operativni rizik" – Platni sistem treba utvrditi moguće, i vanjske i unutrašnje, izvore operativnog rizika te smanjiti njihov uticaj kroz upotrebu odgovarajućih sistema, politika, procedura i kontrola. Sistemi trebaju biti napravljeni tako da osiguravaju visok stepen sigurnosti i operativne pouzdanosti, te trebaju imati adekvatan, mjerljiv kapacitet. Upravljanje kontinuitetom poslovanja treba za cilj imati blagovremeni oporavak poslovanja i ispunjavanje obaveza platnog sistema, također i u slučaju velikih i značajnih poremećaja;

n) Princip 18 "Uslovi za pristup i učešće" – Platni sistem treba imati objektivne, javno objavljene uslove za učešće koji trebaju biti zasnovani na procjeni rizika i koji dopuštaju fer i otvoren pristup;

o) Princip 19 "Aranžmani indirektnog učešća" – Platni sistem treba utvrditi, pratiti i upravljati materijalnim rizicima platnog sistema koji proizlaze iz aranžmana indirektnog učešća;

p) Princip 21 "Efikasnost i efektivnost" – Platni sistem treba biti efikasan i efektivan u ispunjavanju zahtjeva svojih učesnika i tržišta kojima služi;

q) Princip 22 "Procedure i standardi komunikacije" – Platni sistem treba upotrebljavati, ili barem da se prilagodi, relevantnim međunarodno prihvaćenim procedurama i standardima komunikacije s ciljem omogućavanja efikasnog plaćanja, kliringa, poravnanja i evidentiranja;

r) Princip 23 "Objava pravila, ključnih procedura i tržišnih podataka" – Platni sistem treba imati jasna i sveobuhvatna pravila i procedure te treba pružiti dovoljnu količinu informacija kako bi omogućila učesnicima da tačno razumiju rizike, naknade i ostale materijalne troškove koji nastaju učešćem u platnom sistemu. Sva relevantna pravila i ključne procedure trebaju biti javno objavljene.

Član 8.
(Vrste procjene usklađenosti prema principima)

Procjena usklađenosti funkcionisanja platnog sistema može biti:

a) djelimična, kada se vrši procjena usklađenosti funkcionisanja platnog sistema sa jednim ili više primjenjivih principa za funkcionisanje platnih sistema iz člana 7. odluke, ili

b) potpuna, kada se vrši procjena usklađenosti funkcionisanja platnog sistema sa svim primjenjivim principima za funkcionisanje platnih sistema iz člana 7. ove odluke.

Član 9.
(Način vršenja procjene usklađenosti)

Procjena usklađenosti funkcionisanja pojedinačnog platnog sistema vrši se:

a) neposredno – direktnim uvidom u rad platnog sistema (uvidom u dokumentaciju i podatke kojima raspolaže operator nadgledanog sistema), i

b) posredno – praćenjem i analizom informacija, statističkih podataka, izvještaja i drugih dokumenata koji se odnose na funkcionisanje platnog sistema, a koje operater platnog sistema dostavlja Centralnoj banci na njen zahtjev.

Član 10.
(Aktivnosti procjene usklađenosti)

Procjena usklađenosti rada platnih sistema sa standardima i principima za funkcionisanje platnih sistema koju vrši Centralna banka obuhvata sljedeće faze:

a) pripreme za procjenu usklađenosti funkcionisanja platnog sistema,

b) izradu izvještaja o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema, i

c) ocjenu nivoa usklađenosti funkcionisanja platnog sistema.

Član 11.
(Pripreme za procjenu usklađenosti funkcionisanja platnog sistema)

Pripreme za procjenu usklađenosti funkcionisanja platnog sistema obuhvataju:

a) identifikovanje platnog sistema koji se procjenjuje,

b) definisanje vrste procjene usklađenosti platnog sistema,

c) obavještavanje operatera platnog sistema o vrsti procjene usklađenosti i planu njenog sprovođenja,

d) dostavljanje upitnika operateru platnog sistema, radi prikupljanja informacija i drugih dokumenata koji se odnose na funkcionisanje tog platnog sistema, uz određivanje roka za davanje odgovora na upitnik.

Član 12.
(Ispunjenost zahtjeva za uvid u funkcionisanje platnog sistema)

Operater platnog sistema koji je predmet nadgledanja dužan je na zahtjev Centralne banke dostaviti sve tražene podatke i dokumentaciju u roku koji je Centralna banka odredila u zahtjevu.

Član 13.
(Obavještavanje operatera platnog sistema o neposrednom uvidu)

(1) Centralna banka obavještava operatera platnog sistema o planiranom neposrednom uvidu u rad platnog sistema 20 radnih dana prije početka sprovođenja ove vrste procjene.

(2) Izuzetno od stava (1) ovog člana, ukoliko Centralna banka na osnovu uvida u izvještaje, informacije ili druge dokumente koji su joj dostavljeni na uvid, ocijeni da postoje nepravilnosti u radu platnog sistema koje mogu biti od značaja za sigurnost i stabilnost funkcionisanja finansijskog sistema, Centralna banka može otpočeti neposredan uvid u rad tog platnog sistema i bez prethodne najave.

Član 14.
(Obavljanje neposrednog uvida)

Operater platnog sistema dužan je da Centralnoj banci omogući potpuni uvid u dokumentaciju i funkcionisanje informacione tehnologije platnog sistema i da na zahtjev Centralne banke obezbijedi kopije određene dokumentacije u papirnoj i/ili elektronskoj formi.

Član 15.
(Izvještaj o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema)

(1) Nakon izvršene procjene usklađenosti funkcionisanja platnog sistema, Centralna banka sačinjava izvještaj o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema koji sadrži:

a) kratak opis platnog sistema čija se procjena vrši (vrsta sistema, broj učesnika sistema, osnovni statistički podaci u vezi sa funkcionisanjem platnog sistema i druge relevantne informacije),

b) vrstu i način vršenja obavljene procjene usklađenosti funkcionisanja platnog sistema,

c) izvore informacija korištenih za procjenu,

d) ocjenu nivoa usklađenosti funkcionisanja platnog sistema u skladu sa članom 17. ove odluke,

e) opis eventualnih nepravilnosti/odstupanja od principa utvrđenih u članu 7. ove odluke i

f) preporuke koje je neophodno da operater platnog sistema razmotri i sprovede, zavisno od ocjene nivoa usklađenosti za svaki pojedini princip sa kojim je procjenjivana usklađenost, tj. izvršena procjena.

(2) Izvještaj o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema ne može se objavljivati u cijelosti ili djelimično bez saglasnosti Centralne banke.

Član 16.
(Usaglašavanje izvještaja o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema)

(1) Operater platnog sistema može dostaviti Centralnoj banci primjedbe na izvještaj o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema u roku od deset radnih dana od dana njegovog prijema.

(2) Centralna banka može neposredno provjeriti navode operatera platnog sistema sadržane u primjedbama na izvještaj o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema i ukoliko ocijeni potrebnim, sačiniti dopunu izvještaja na koju operater platnog sistema može dostaviti primjedbe u roku od pet radnih dana od dana njenog prijema.

(3) Centralna banka, u roku od deset dana od prijema primjedbi na izvještaj, odnosno primjedbi na dopunu izvještaja o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema, razmatra prispjele primjedbe i u pisanoj formi obavještava operatera platnog sistema o prihvatanju, odnosno neprihvatanju primjedbi i sačinjava konačan izvještaj o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema, koji dostavlja operateru platnog sistema čija je procjena izvršena.

(4) U cilju obezbjeđenja transparentnosti, Centralna banka objavljuje izvještaj iz stava (3) ovog člana na svojoj internet stranici ili na drugi način koji utvrdi Centralna banka kao primjenjiv.

(5) U obavljanju nadgledanja funkcionisanja platnog sistema, Centralna banka obezbjeđuje povjerljivost određenih podataka, informacija i drugih dokumenata koji se odnose na funkcionisanje platnih sistema i koristi ih samo u svrhu obavljanja aktivnosti koje obuhvata nadgledanje tih sistema.

Član 17.
(Ocjena o nivou usklađenosti platnog sistema)

(1) Nakon izvršene procjene usklađenosti funkcionisanja platnog sistema Centralna banka daje ocjenu nivoa usklađenosti funkcionisanja platnog sistema sa svakim principom iz člana 7. ove odluke, kako slijedi:

a) usklađen: sistem je u potpunosti usklađen sa pojedinim principom za funkcionisanje platnih sistema;

b) pretežno usklađen: sistem je u velikoj mjeri usklađen sa pojedinim principom za funkcionisanje platnih sistema, ali su uočene manje nepravilnosti koje nemaju značajan uticaj na sigurnost i/ili efikasnost platnog sistema;

c) djelimično usklađen: postoje značajne nepravilnosti i/ili rizici koji utiču na sigurnost i/ili efikasnost platnog sistema, ali operator sistema ima kapacitet da ih u kratkom vremenskom periodu otkloni; ili

d) neusklađen: sistem uopšte nije usklađen sa pojedinim principom za funkcionisanje platnih sistema.

(2) Ukoliko određeni princip za funkcionisanje platnih sistema nije primjenjiv za platni sistem koji je predmet procjene usljed specifičnih zakonskih, institucionalnih, strukturnih i/ili drugih karakteristika platnog sistema, Centralna banka isti ocjenjuje kao "nije primjenjiv".

Član 18.
(Iniciranje aktivnosti usklađivanja platnog sistema)

(1) Nakon dostavljanja konačnog Izvještaja o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema, Centralna banka obavlja konsultacije sa operaterom platnog sistema u vezi sa planom aktivnosti i rokovima za sprovođenje datih preporuka.

(2) Centralna banka prati aktivnosti na sprovođenju preporuka iz Izvještaja o izvršenoj procjeni usklađenosti funkcionisanja platnog sistema na osnovu informacija i dokumentacije o njihovoj primjeni, koje dostavlja operater platnog sistema.

DIO ČETVRTI – RAZVOJNA FUNKCIJA


Član 19.
(Aktivnosti katalizatora)

Centralna banka aktivno učestvuje u pripremnim aktivnostima i fazama implementacije aktivnosti koje se odnose na inovacije u platnim sistemima i analizira njihov uticaj na ekonomiju Bosne i Hercegovine, te uticaj na ciljeve javne politike sigurnih i efikasnih platnih sistema.

DIO PETI – SARADNJA U OBLASTI NADGLEDANJA PLATNIH SISTEMA


Član 20.
(Saradnja sa drugim institucijama)

U svrhu funkcionisanja nadgledanja platnih sistema, Centralna banka sarađuje sa drugim relevantnim institucijama u Bosni i Hercegovini i na međunarodnom nivou.

DIO ŠESTI – PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE


Član 21.
(Drugi akti za nadgledanje platnih sistema)

U cilju obezbjeđenja funkcionisanja nadgledanja platnih sistema, Upravno vijeće Centralne banke će donijeti Odluku o metodologiji nadgledanja funkcionisanja platnih sistema i druge akte kojima se reguliše aktivnost Centralne banke iz oblasti nadgledanja platnih sistema.

Član 22.
(Završne odredbe)

(1) Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku BiH", a primjenjivaće se od 01.01.2023. godine.

(2) Ova odluka će se objaviti i u "Službenim novinama Federacije BiH", "Službenom glasniku Republike Srpske" i "Službenom glasniku Brčko distrikta BiH".

Broj UV-122-01-1-1909-9/22
27. okrobra 2022. godine
Sarajevo


Predsjedavajući
Upravnog vijeća Centralne banke
Bosne i Hercegovine
Guverner