- Sat Jan 22, 2022 10:39 am
#5351
Autor clanka je
Hilmo Vučinić, sudija Apelacionog odjeljenja Suda BiH
Ena Granić Čizmo, stručna saradnica Apelacionog odjeljenja Suda BiH
Objavljeno u Bilten sudske prakse suda BIH 2021g. broj 11/2021
Krivično djelo: Primanje/davanje nagrade i li drugog oblika koris ti za trgovinu utjecajem
Korupcija je nesumnjivo prisutna u Bosni i Hercegovini, s tendencijom rasta, te njena široka rasprostranjenost kroz sve pore društva predstavlja jedan od najznačajnijih problema u BiH koji narušava provođenje suštinskih reformi koje bi dovele do uspostave funkcionalne i samoodržive zemlje. Razlozi za loše rezultate pravosuđa u procesuiranju koruptivnih krivičnih djela kreću se od same prirode fenomena korupcije, koja je obavijena velom tajne zbog interesa učesnika, uslijed čega ju je teško otkriti, do nedovoljno dobrih institucionalnih i pravnih rješenja.1
Jedan od načina poduzimanja koruptivnih aktivnosti jeste upravo trgovina utjecajem, koja je sama po sebi vrlo teško dokaziva. Naime, može se raditi o klasičnoj „trampi“ usluge za uslugu, što je vrlo teško dokazivo, jer se odvija interno, među sudionicima istog, koje veže tzv. koruptivni savez.
Krivičnopravna konvencija o korupciji2, koja je donesena sa ciljem ostvarivanja koordiniranih aktivnosti na uspostavi inkriminacija koje bi suzbijale koruptivna ponašanja potpisnica, njihove međusobne saradnje u procesuiranju ovih djela te efikasnog mehanizma praćenja primjene Konvencije, između ostalog, uvodi trgovinu utjecajem kao posebno krivično djelo. Krivični zakoni u Bosni i Hercegovini također
1 Bejtović Janušić, A., Ključni problemi u procesuiranju korupcije u Bosni i Hercegovini: materijalnopravni aspekti, Osvrt,
2 Krivičnopravna konvencija o korupciji od 27. 1. 1999, 111 Savjet Evrope, Evropski ugovori, broj 173, Strasbourg
inkriminišu isto, koje odredbe su inkorporirane izmjenama i dopunama krivičnih zakona, te se mogu pronaći u sljedećim zakonskim članovima: 219. i 219.a KZ BiH3,
382. i 382.a KZ FBiH4, 321. KZ RS5, te 376. i 376.a KZ BDBiH6.
3 Krivični zakon BiH
- Primanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 219.
(1) Ko posredno ili neposredno zahtijeva ili zaprimi ili prihvati nagradu ili kakvu drugu korist ili obećanje nagrade ili kakve druge koristi, za sebe ili drugog, da korištenjem svog stvarnog ili pretpostavljenog službenog ili društvenog ili uticajnog položaja ili drugog statusa posreduje da službeno ili odgovorno lice u institucijama Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posreduje, koristeći svoj službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, da službeno ili odgovorno lice u institucijama Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od jedne do osam godina.
(3) Ako je počinilac za počinjenje krivičnog djela iz stava (2) ovog člana zahtijevao ili primio ili prihvatio nagradu ili kakvu drugu korist za sebe ili drugoga, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od jedne do deset godina.
(4) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta.
- Davanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 219.a
(1) Ko posredno ili neposredno licu koje ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status učini ili ponudi ili obeća nagradu ili kakvu drugu korist da posreduje da službeno ili odgovorno lice u institucijama Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posredno ili neposredno, na zahtjev lica koje ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status,
počini krivično djelo iz stava (1) ovog člana i prijavi krivično djelo prije njegovog otkrivanja ili prije saznanja da je djelo otkriveno, može se osloboditi kazne.
(3) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta, a u slučaju iz stava (2) ovog člana može se vratiti licu koje je dalo nagradu ili kakvu drugu korist.
4 Krivični zakon FBiH
- Primanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 382.
(1) Ko posredno ili neposredno zahtijeva ili zaprimi ili prihvati nagradu ili kakvu drugu korist ili obećanje nagrade ili kakve druge koristi za sebe ili drugog, da korištenjem svog stvarnog ili pretpostavljenog službenog ili društvenog ili uticajnog položaja ili drugog statusa posreduje da službena ili odgovorna osoba u Federaciji ili strana službena osoba ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu iii drugu radnju bit će kažnjen kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posreduje, koristeći svoj službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, da službena ili odgovorna osoba u institucijama u Federaciji ili strana službena osoba ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, bit će kažnjen kaznom zatvora u trajanju od jedne do osam godina.
(3) Ako je učinitelj za učinjenje krivičnog djela iz stava (2) ovog člana zahtijevao ili primio ili prihvatio nagradu ili kakvu drugu korist za sebe ili drugog, bit će kažnjen kaznom zatvora u trajanju od jedne do 10 godina.
(4) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta.
- Davanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 382.a
(1) Ko posredno ili neposredno osobi koja ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status učini ili ponudi ili obeća nagradu ili kakvu drugu korist da posreduje da službena ili odgovorna osoba u Federaciji ili strana službena osoba ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, bit će kažnjen kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posredno ili neposredno, na zahtjev osobe koja ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, učini krivično djelo iz stava (1) ovog člana i prijavi krivično djelo prije njegovog otkrivanja ili prije saznanja da
je djelo otkriveno, može biti oslobođen kazne.
Kao što se može uočiti već na prvi uvid u pomenute inkriminacije, to je da ova krivična djela imaju sličnosti s krivičnim djelima primanja i davanja mita. Kao i kod tih krivičnih djela, i kod ovog krivičnog djela njegovo propisivanje za cilj ima suzbijanje određenih oblika korupcije.
(3) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta, a u slučaju iz stava 2. ovog člana može se vratiti osobi koja je dala nagradu ili kakvu drugu korist.
5 Krivični zakonik RS
- Trgovina uticajem Član 321.
(1) Ko zahtijeva ili primi nagradu ili neku drugu korist za sebe ili drugog, neposredno ili preko trećeg lica, da korištenjem svog službenog ili društvenog položaja ili stvarnog ili pretpostavljenog uticaja, posreduje da se izvrši ili ne izvrši neka službena radnja, kazniće se kaznom zatvora od jedne do pet godina.
(2) Ko drugom neposredno ili preko trećeg lica ponudi ili da nagradu ili neku drugu korist da, korištenjem svog
službenog ili društvenog položaja ili stvarnog ili pretpostavljenog uticaja, posreduje da se izvrši ili ne izvrši neka službena radnja, kazniće se kaznom zatvora do tri godine.
(3) Ko koristeći svoj službeni ili društveni položaj ili stvarni ili pretpostavljeni uticaj posreduje da se izvrši službena radnja koja se ne bi smjela izvršiti ili da se ne izvrši službena radnja koja bi se morala izvršiti, kazniće se kaznom zatvora od jedne do osam godina.
(4) Ko drugom neposredno ili preko trećeg lica obeća, ponudi ili da nagradu ili neku drugu korist da, koristeći svoj službeni ili društveni položaj ili stvarni ili pretpostavljeni uticaj, posreduje da se izvrši službena radnja koja se ne bi smjela izvršiti ili da se ne izvrši službena radnja koja bi se morala izvršiti, kazniće se kaznom zatvora od šest mjeseci do pet godina.
(5) Ako je za posredovanje iz stava 3. ovog člana zahtijevana ili primljena nagrada ili neka korist, učinilac će se kazniti kaznom zatvora od dvije do dvanaest godina.
(6) Strano službeno ili odgovorno lice koje učini djelo iz st. 1. do 4. ovog člana kazniće se za to djelo.
(7) Nagrada ili imovinska korist stečena izvršenjem djela iz ovog člana oduzeće se.
6 Krivični zakon Brčko distrikta BiH
- Primanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 376.
(1) Ko posredno ili neposredno zahtijeva ili zaprimi ili prihvati nagradu ili kakvu drugu korist ili obećanje nagrade ili kakve druge koristi, za sebe ili drugoga, da korištenjem svog stvarnog ili pretpostavljenog službenog ili društvenog ili uticajnog položaja ili drugog statusa posreduje da službeno ili odgovorno lice u institucijama Brčko distrikta Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posreduje, koristeći svoj službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, da službeno ili odgovorno
lice u institucijama Brčko distrikta Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši službenu radnju koju ne bi smio izvršiti ili ne izvrši službenu ili drugu radnju koju bi morao izvršiti, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od jedne do osam godina.
(3) Ako je počinilac za počinjenje krivičnog djela iz stava 2. ovog člana zahtijevao ili primio ili prihvatio nagradu ili kakvu drugu korist za sebe ili drugoga, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od jedne do deset godina.
(4) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta.
- Davanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 376.a
(1) Ko posredno ili neposredno licu koje ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status učini ili ponudi ili obeća nagradu ili kakvu drugu korist da posreduje da službeno ili odgovorno lice u institucijama Brčko distrikta Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posredno ili neposredno, na zahtjev lica koje ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, počini krivično djelo iz stava 1. ovog člana i prijavi krivično djelo prije njegovog otkrivanja ili prije saznanja da je djelo otkriveno može se osloboditi kazne.
(3) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta.
Za razliku od Krivičnog zakonika Republike Srpske u kojem je kod krivičnog djela pod nazivom trgovina utjecajem (član 321.) propisan i aktivni i pasivni oblik, u krivičnim zakonima BiH, FBIH, BD BiH propisana su pojedinačna krivična djela, kao aktivni oblici i kao pasivni oblici: primanja dara ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem i davanja dara za trgovinu uticajem ili drugog oblika koristi, što je slično rješenje kao kod propisivanja krivičnih djela primanja dara ili drugog oblika koristi i davanja dara ili drugog oblika koristi.
Izvršilac ovih krivičnih djela može biti lice koje ima određeni službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, odnosno službeni ili društveni položaj ili stvarni ili pretpostavljeni uticaj.
Radnja izvršenja osnovnog oblika ovog krivičnog djela sastoji se u zahtijevanju ili primanju nagrade ili kakve druge koristi za sebe ili drugog u cilju posredovanja da se (neposredno ili preko trećeg lica) izvrši ili ne izvrši neka službena radnja. Za svršeno krivično djelo nije neophodno da je posredovanje učinjeno, odnosno dovoljno je primanje nagrade ili druge koristi da bi se posredovalo. U praksi se u vezi s načinom izvršenja može postaviti pitanje da li se može raditi o lancu posrednika, te da li isti odgovaraju kao saizvršioci ili pak drugo lice može imati i svojstvo pomagača. Vrhovni kasacioni sud Republike Srbije, u presudi broj Kzz 366/2015 od 22. 4. 2015. godine7 daje naznake u vezi s definisanjem radnje izvršenja krivičnog djela trgovine uticajem, te značaja primanja same nagrade bez obzira na preduzimanje posredovanja, kao i njegovog ishoda. Također, značajan je stav da se sam način posredovanja može izvršiti i posredno i neposredno, tako da je bez uticaja na postojanje krivičnog djela trgovine uticajem da li bi se posredovanje izvršilo direktno prema službenom licu koje je ovlašteno da poduzima određenu radnju, ili bi se to učinilo posrednim putem (drugih lica). Pri tome, zauzet je stav da je bez uticaja na postojanje krivičnog djela trgovine uticajem da li je optuženi oštećenog doveo u zabludu u pogledu svoje namjere da zaista posreduje ili u pogledu postojanja svog stvarnog uticaja, već je dovoljno da je nagrada primljena u cilju posredovanja.
Posredovanje treba da se ostvari korištenjem svog službenog ili društvenog položaja ili stvarnog ili pretpostavljenog uticaja, te iako za osnovni oblik ovog krivičnog djela nije potrebno da je došlo do samog posredovanja, mora postojati mogućnost korištenja službenog ili društvenog položaja ili utjecaja da bi se radilo o ovom krivičnom djelu.
Kada je u pitanju službeni položaj, taj pojam se relativno precizno može odrediti. Međutim, društveni položaj ili uticaj jeste pojam koji je širok i neprecizan. Mora se raditi o takvom društvenom položaju ili uticaju koji može biti odlučujući prilikom posredovanja da se neka službena radnja izvrši ili ne izvrši. Društveni položaj ili uticaj koji bi se mogao iskoristiti za protivzakonito posredovanje može biti vrlo različit. Nije od značaja da li neko obavlja neku društvenu ili političku funkciju, ili zbog svog društvenog ugleda ima takav uticaj koji može da bude relevantan. Ovako široko postavljena definicija mogućnosti izvršenja krivičnog djela i lica koje isto čini može biti uzrok loših statističkih podataka o (ne)procesuiranju ovog krivičnog djela. Niz je poteškoća s kojima se organi gonjenja mogu susreti prilikom procesuiranja istog, i to naročito upravo u ovom dijelu, posebno u licu koje krivično djelo čini.
Ovo krivično djelo ima i svoj teži oblik koji se od osnovnog djela razlikuje u kontekstu vrste službene radnje u pogledu čijeg se izvršenja ili neizvršenja posreduje, kao i u pogledu radnje izvršenja. Naime, potrebno je da se posreduje sa ciljem vršenja službene radnje koja se ne bi smjela izvršiti ili se posreduje da se ne izvrši službena radnja koja bi se morala izvršiti. U pogledu radnje izvršenja po ovim oblicima, za razliku od osnovnog oblika djela, potrebno je da je došlo do posredovanja, tj. radnja izvršenja se sastoji u protivzakonitom posredovanju. Razlika je i u tome što kod ovog oblika nije potrebno da je izvršilac primio nagradu ili kakvu drugu korist za posredovanje. Ako bi se pravila analogija s primanjem mita, ovo bi bilo pravo protivzakonito posredovanje, dok bi ono iz osnovnog oblika (stava 1. svih zakona) bilo nepravo protivzakonito posredovanje. Konačno, najteži oblik ovog krivičnog djela postoji kada je počinilac zahtijevao ili primio ili prihvatio nagradu ili kakvu drugu korist za sebe ili drugog.
Ovo krivično djelo može se izvršiti samo s umišljajem.
Kao i kod krivičnog djela, tzv. „mita“, potrebno je praviti razliku između krivičnopravnog pojma „dar“, odnosno „nagrada“, od uobičajenih znakova pažnje. U
tom smislu je izražajan stav da „nagrada“ mora biti podobna da dovede službenu ili odgovornu osobu, odnosno drugu uticajnu osobu, u položaj da se ponaša suprotno uspostavljenim pravilima. S obzirom na to da tačno utvrđena vrijednost nagrade nije određena da bi se isto smatralo objektom izvršenja krivičnog djela, vrijednost istog mora biti predmetom ocjene u svakom konkretnom slučaju u smislu da li ta vrijednost može, odnosno da li je dovela do inkriminisanog ponašanja. Ali ne sa aspekta visine iste, u strogo kvantitativnom smislu.
Krivični zakoni ne prave razliku u odnosu na visinu primljene/date nagrade niti po vrsti koristi zbog koje se trguje uticajem, pa se zaključuje da ne može postojati krivičnopravna konstrukcija beznačajnog djela u smislu predmetnog krivičnog djela, što je opravdano, jer bi se devalvirala ova negativna društvena pojava u njenoj cjelini kada bi se vršila procjena nagrade/koristi kao elementa od kojeg bi zavisio zaključak o ispunjenosti elemenata krivičnog djela. Vrhovni sud RS je u svojoj presudi broj 11 0 K 017881 16 Kž od 27. 9. 2016. godine8, ukazao na sljedeće: „Krivična djela protiv službene dužnosti po prirodi zaštitnog objekta ne mogu biti u zanemarljivoj mjeri opasna zbog svog malog značaja i zbog neznatnosti ili odsutnosti štetnih posljedica, jer ista djela predstavljaju takva djela čijim izvršenjem se ugrožava zakonito i pravilno vršenje službe i nezakonito sticanje imovinske koristi s druge strane, te se njihovim izvršenjem dovodi u pitanje autoritet službe i povjerenje građana u vršenju javne vlasti.“
Niz je pitanja o kojima se treba voditi računa prilikom procesuiranja ovog krivičnog djela, kako nevaljanost činjeničnih opisa ne bi bila uzrok oslobađajućih presuda. S tim u vezi, neophodno je voditi računa o valjanosti izreke presude, odnosno optužnice na temelju koje se izreka presude i formuliše, te u tom pogledu obratiti pažnju na9:
a) vrijeme izvršenja krivičnog djela (period),
b) mjesto izvršenja krivičnog djela,
c) subjektivna obilježja krivičnog djela (umišljaj koji podrazumijeva svijest počinioca da prima nagradu ili kakvu drugu korist radi posredovanja kod službenog lica da učini https://www.anwalt-derbeste.de
9 Bijelić S., Sarajlija S., Priručnik za izradu pojedinih elemenata optužnica za koruptivna krivična djela, Sarajevo 2019. godine, strana 18
zakonitu, odnosno da posreduje kako se ne bi izvršila radnja koju službeno lice i onako ne bi izvršilo, dok kod težeg oblika djela potrebno da kod umišljaja postoji svijest izvršioca da se posreduje radi izvršenja nezakonite radnje),
d) predmet nagrade (novac, hartije od vrijednosti, druge pokretne stvari, oproštaj duga, činjenje neke protivusluge),
e) opis službenog ili odgovornog položaja, odnosno društvenog uticaja,
f) radnja počinjenja – opis načina posredovanja, načina uticanja (intervencije) i načina primanja nagrade,
g) opis posljedice krivičnog djela (imovinska korist, od čega zavisi i postojanje kvalifikovanih oblika).
Korupcijski savez
Navedena krivična djela, kao i djela primanje i davanje dara/drugih oblika koristi podrazumijevaju sklapanje izričitog ili prešutnog sporazuma (korupcijski savez) o nedopuštenoj razmjeni između davaoca i primaoca. Ova vrsta sporazuma je bitno određenje za navedena krivična djela. Korupcijska namjera kao obilježje bića ovog krivičnog djela mora postojati na obje strane, kako kod davaoca tako i kod primaoca, jer bez nje nema ni navedenog sporazuma koji je u suštini ovog krivičnog djela. Iz navedenog se zaljučuje da je nužno sudjelovanje više osoba od kojih svaka ima status počinioca tog djela i svaka se kažnjava za to djelo kao počinilac. Tako da je u praksi moguće da se vodi jedinstven krivični postupak za krivična djela i primanja i davanja nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem.
Međutim, kako su ova krivična djela po zakonskom opisu samostalna djela, pri čemu dokazanost izvršenja radnje jednog nije uslov za postojanje drugog krivičnog djela, to nema formalno-pravnih prepreka da se krivični postupci vode ili odvojeno za navedena krivična djela ili za samo jedno od ovih djela, ne ulazeći u oborivu pravnu pretpostavku neraskidivog saveza između istih, što ukazuje da je moguće kazniti primaoca koji posreduje bez krivične odgovornosti davaoca nagrade i obratno. Navedeno naročito ako se uzme u obzir da davalac nagrade može po izvršenju krivičnog djela izvršiti prijavu istog te se dovesti u mogućnost oslobađanja od odgovornosti. U teoriji se postavilo
pitanje opravdanosti propisivanja fakultativnog oslobađanja od kazne učinitelja koji nakon što je dao nagradu ili neku drugu korist, na zahtjev službene ili odgovorne osobe. Iako je zakonodavac vjerovatno imao u vidu da će navedeni način propisivanja predstavljati podstrek za osobe koje su dale nagradu u svrhu trgovine uticajem radi daljnjeg posredovanja, da to isto i prijave, ipak, imajući u vidu svrhu kažnjavanja, konstrukcija fakultativnog propisivanja blažeg kažnjavanja bi bila svrsishodnija.
Konačno, zanimljiv je odnos ovog krivičnog djela sa srodnim koruptivnim djelima. Pa se tako može postaviti pitanje njegovog razgraničenja s radnjom izvršenja posredovanja u izvršenju krivičnih djela primanju/davanju dara i drugih oblika koristi.
U praksi se spornim ukazalo i pitanje da li između krivičnog djela zloupotreba položaja ili ovlaštenja i drugih krivičnih djela iz ove glave Zakona, u koja ulazi upravo trgovina utjecajem, može doći do sticaja. Prema jednoj grupi autora, trebalo bi uzeti da postoji sticaj, dok u sudskoj praksi preteže stanovište da je i ovdje sticaj prividan po osnovu specijaliteta. Tako u slučaju da su ostvarena obilježja nekog drugog krivičnog djela iz ove glave zakona, postojat će samo to drugo krivično djelo, iako u praksi nerijetko dolazi do situacije da se uzima da postoji samo krivično djelo zloupotreba položaja ili ovlaštenja, ne upuštajući se detaljno u pitanje da li su ostvareni elementi bića drugog krivičnog djela. Prema drugom stavu, sticaj krivičnog djela zloupotrebe položaja ili ovlaštenja i npr. krivičnog djela primanje dara ili drugih oblika koristi postoji uvijek kada je službena ili odgovorna osoba primila dar / drugu vrstu koristi, a nakon toga je obavila službenu ili drugu radnju koju nije smjela obaviti ili nije obavila radnju koju je morala obaviti kojom radnjom je sebi/drugom pribavila kakvu korist.
Kada se radi o faktičkom korištenju položaja ili uticaja na obavljanje ili neobavljanje određene službene radnje, riječ je o krivičnim djelima primanje/davanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem koje, kako je već rečeno, zbog supsidijarnosti ne može biti u sticaju s krivičnim djelom davanja odnosno primanja dara.
Na kraju, bitno je ukazati da su zakoni ranije poznavali krivično djelo protivzakonitog posredovanja. Pa se postavlja pitanje da li se brisanjem istog i uvođenjem krivičnog djela trgovine utjecajem radi o dekriminalizaciji ranijeg djela ili pak samo o novoj, proširenoj i unaprijeđenoj, shodno društvenim pojavama, pravnoj kvalifikaciji.
Apelaciono vijeće Suda BiH je u svojoj odluci, broj S1 2 K 039401 21 Kž od 11. 3. 2021. godine, ukazalo da je izmjenama i dopunama KZ FBiH iz 2016. godine, predmetno krivično djelo (protivzakonito posredovanje) nije dekriminalizirano kao negativna društvena pojava, već je ranija zakonska odredba samo zamijenjena drugom, moglo bi se reći i potpunijom zakonskom odredbom, s dodatnim bitnim obilježjima istog, što predstavlja potpuno drugu pravnu situaciju od one koju odbrana poprima ističući prigovor primjene blažeg zakona.
Literatura:
• Bejtović Janušić, A., Ključni problemi u procesuiranju korupcije u Bosni i Hercegovini: materijalnopravni aspekti, Osvrt,
• Bijelić S., Sarajlija S., Priručnik za izradu pojedinih elemenata optužnica za koruptivna krivična djela, Sarajevo, 2019. godine, dostupno na:
• Kralj T., Dragičević Pretnjača M., Korupcijska kaznena djela protiv službene dužnosti – s analizom prijedloga njihovih izmjena, dostupno na
• Miodrag N. Simović, Dragan Jovašević, Vladimir M. Simović, Zloupotreba službenog položaja i ovlašćenja u pravu Republike Srpske
• Priručnik za suzbijanje privrednog kriminaliteta i korupcije, Beograd, 2017.,
• Publikacija: Procesuiranje predmeta korupcije i terorizma pred Sudom Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2017,
• Sijerčić-Čolić, H., Uočene slabosti u procesuiranju korupcije u Bosni i Hercegovini – procesnopravni i organizacionopravni aspekti, Osvrt 3/2018,
• Komentari krivičnih/kaznenih zakona u Bosni i Hercegovini, izdavač: Savjet/Vijeće Evrope i Evropska komisija, Sarajevo, 2005.
Hilmo Vučinić, sudija Apelacionog odjeljenja Suda BiH
Ena Granić Čizmo, stručna saradnica Apelacionog odjeljenja Suda BiH
Objavljeno u Bilten sudske prakse suda BIH 2021g. broj 11/2021
Krivično djelo: Primanje/davanje nagrade i li drugog oblika koris ti za trgovinu utjecajem
Korupcija je nesumnjivo prisutna u Bosni i Hercegovini, s tendencijom rasta, te njena široka rasprostranjenost kroz sve pore društva predstavlja jedan od najznačajnijih problema u BiH koji narušava provođenje suštinskih reformi koje bi dovele do uspostave funkcionalne i samoodržive zemlje. Razlozi za loše rezultate pravosuđa u procesuiranju koruptivnih krivičnih djela kreću se od same prirode fenomena korupcije, koja je obavijena velom tajne zbog interesa učesnika, uslijed čega ju je teško otkriti, do nedovoljno dobrih institucionalnih i pravnih rješenja.1
Jedan od načina poduzimanja koruptivnih aktivnosti jeste upravo trgovina utjecajem, koja je sama po sebi vrlo teško dokaziva. Naime, može se raditi o klasičnoj „trampi“ usluge za uslugu, što je vrlo teško dokazivo, jer se odvija interno, među sudionicima istog, koje veže tzv. koruptivni savez.
Krivičnopravna konvencija o korupciji2, koja je donesena sa ciljem ostvarivanja koordiniranih aktivnosti na uspostavi inkriminacija koje bi suzbijale koruptivna ponašanja potpisnica, njihove međusobne saradnje u procesuiranju ovih djela te efikasnog mehanizma praćenja primjene Konvencije, između ostalog, uvodi trgovinu utjecajem kao posebno krivično djelo. Krivični zakoni u Bosni i Hercegovini također
1 Bejtović Janušić, A., Ključni problemi u procesuiranju korupcije u Bosni i Hercegovini: materijalnopravni aspekti, Osvrt,
2 Krivičnopravna konvencija o korupciji od 27. 1. 1999, 111 Savjet Evrope, Evropski ugovori, broj 173, Strasbourg
inkriminišu isto, koje odredbe su inkorporirane izmjenama i dopunama krivičnih zakona, te se mogu pronaći u sljedećim zakonskim članovima: 219. i 219.a KZ BiH3,
382. i 382.a KZ FBiH4, 321. KZ RS5, te 376. i 376.a KZ BDBiH6.
3 Krivični zakon BiH
- Primanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 219.
(1) Ko posredno ili neposredno zahtijeva ili zaprimi ili prihvati nagradu ili kakvu drugu korist ili obećanje nagrade ili kakve druge koristi, za sebe ili drugog, da korištenjem svog stvarnog ili pretpostavljenog službenog ili društvenog ili uticajnog položaja ili drugog statusa posreduje da službeno ili odgovorno lice u institucijama Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posreduje, koristeći svoj službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, da službeno ili odgovorno lice u institucijama Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od jedne do osam godina.
(3) Ako je počinilac za počinjenje krivičnog djela iz stava (2) ovog člana zahtijevao ili primio ili prihvatio nagradu ili kakvu drugu korist za sebe ili drugoga, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od jedne do deset godina.
(4) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta.
- Davanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 219.a
(1) Ko posredno ili neposredno licu koje ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status učini ili ponudi ili obeća nagradu ili kakvu drugu korist da posreduje da službeno ili odgovorno lice u institucijama Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posredno ili neposredno, na zahtjev lica koje ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status,
počini krivično djelo iz stava (1) ovog člana i prijavi krivično djelo prije njegovog otkrivanja ili prije saznanja da je djelo otkriveno, može se osloboditi kazne.
(3) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta, a u slučaju iz stava (2) ovog člana može se vratiti licu koje je dalo nagradu ili kakvu drugu korist.
4 Krivični zakon FBiH
- Primanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 382.
(1) Ko posredno ili neposredno zahtijeva ili zaprimi ili prihvati nagradu ili kakvu drugu korist ili obećanje nagrade ili kakve druge koristi za sebe ili drugog, da korištenjem svog stvarnog ili pretpostavljenog službenog ili društvenog ili uticajnog položaja ili drugog statusa posreduje da službena ili odgovorna osoba u Federaciji ili strana službena osoba ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu iii drugu radnju bit će kažnjen kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posreduje, koristeći svoj službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, da službena ili odgovorna osoba u institucijama u Federaciji ili strana službena osoba ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, bit će kažnjen kaznom zatvora u trajanju od jedne do osam godina.
(3) Ako je učinitelj za učinjenje krivičnog djela iz stava (2) ovog člana zahtijevao ili primio ili prihvatio nagradu ili kakvu drugu korist za sebe ili drugog, bit će kažnjen kaznom zatvora u trajanju od jedne do 10 godina.
(4) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta.
- Davanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 382.a
(1) Ko posredno ili neposredno osobi koja ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status učini ili ponudi ili obeća nagradu ili kakvu drugu korist da posreduje da službena ili odgovorna osoba u Federaciji ili strana službena osoba ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, bit će kažnjen kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posredno ili neposredno, na zahtjev osobe koja ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, učini krivično djelo iz stava (1) ovog člana i prijavi krivično djelo prije njegovog otkrivanja ili prije saznanja da
je djelo otkriveno, može biti oslobođen kazne.
Kao što se može uočiti već na prvi uvid u pomenute inkriminacije, to je da ova krivična djela imaju sličnosti s krivičnim djelima primanja i davanja mita. Kao i kod tih krivičnih djela, i kod ovog krivičnog djela njegovo propisivanje za cilj ima suzbijanje određenih oblika korupcije.
(3) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta, a u slučaju iz stava 2. ovog člana može se vratiti osobi koja je dala nagradu ili kakvu drugu korist.
5 Krivični zakonik RS
- Trgovina uticajem Član 321.
(1) Ko zahtijeva ili primi nagradu ili neku drugu korist za sebe ili drugog, neposredno ili preko trećeg lica, da korištenjem svog službenog ili društvenog položaja ili stvarnog ili pretpostavljenog uticaja, posreduje da se izvrši ili ne izvrši neka službena radnja, kazniće se kaznom zatvora od jedne do pet godina.
(2) Ko drugom neposredno ili preko trećeg lica ponudi ili da nagradu ili neku drugu korist da, korištenjem svog
službenog ili društvenog položaja ili stvarnog ili pretpostavljenog uticaja, posreduje da se izvrši ili ne izvrši neka službena radnja, kazniće se kaznom zatvora do tri godine.
(3) Ko koristeći svoj službeni ili društveni položaj ili stvarni ili pretpostavljeni uticaj posreduje da se izvrši službena radnja koja se ne bi smjela izvršiti ili da se ne izvrši službena radnja koja bi se morala izvršiti, kazniće se kaznom zatvora od jedne do osam godina.
(4) Ko drugom neposredno ili preko trećeg lica obeća, ponudi ili da nagradu ili neku drugu korist da, koristeći svoj službeni ili društveni položaj ili stvarni ili pretpostavljeni uticaj, posreduje da se izvrši službena radnja koja se ne bi smjela izvršiti ili da se ne izvrši službena radnja koja bi se morala izvršiti, kazniće se kaznom zatvora od šest mjeseci do pet godina.
(5) Ako je za posredovanje iz stava 3. ovog člana zahtijevana ili primljena nagrada ili neka korist, učinilac će se kazniti kaznom zatvora od dvije do dvanaest godina.
(6) Strano službeno ili odgovorno lice koje učini djelo iz st. 1. do 4. ovog člana kazniće se za to djelo.
(7) Nagrada ili imovinska korist stečena izvršenjem djela iz ovog člana oduzeće se.
6 Krivični zakon Brčko distrikta BiH
- Primanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 376.
(1) Ko posredno ili neposredno zahtijeva ili zaprimi ili prihvati nagradu ili kakvu drugu korist ili obećanje nagrade ili kakve druge koristi, za sebe ili drugoga, da korištenjem svog stvarnog ili pretpostavljenog službenog ili društvenog ili uticajnog položaja ili drugog statusa posreduje da službeno ili odgovorno lice u institucijama Brčko distrikta Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posreduje, koristeći svoj službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, da službeno ili odgovorno
lice u institucijama Brčko distrikta Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši službenu radnju koju ne bi smio izvršiti ili ne izvrši službenu ili drugu radnju koju bi morao izvršiti, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od jedne do osam godina.
(3) Ako je počinilac za počinjenje krivičnog djela iz stava 2. ovog člana zahtijevao ili primio ili prihvatio nagradu ili kakvu drugu korist za sebe ili drugoga, kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od jedne do deset godina.
(4) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta.
- Davanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem Član 376.a
(1) Ko posredno ili neposredno licu koje ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status učini ili ponudi ili obeća nagradu ili kakvu drugu korist da posreduje da službeno ili odgovorno lice u institucijama Brčko distrikta Bosne i Hercegovine ili strano službeno lice ili međunarodni službenik ili arbitar ili sudija porotnik izvrši ili ne izvrši službenu ili drugu radnju kaznit će se kaznom zatvora u trajanju od šest mjeseci do pet godina.
(2) Ko posredno ili neposredno, na zahtjev lica koje ima službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, počini krivično djelo iz stava 1. ovog člana i prijavi krivično djelo prije njegovog otkrivanja ili prije saznanja da je djelo otkriveno može se osloboditi kazne.
(3) Primljena nagrada ili kakva druga korist bit će oduzeta.
Za razliku od Krivičnog zakonika Republike Srpske u kojem je kod krivičnog djela pod nazivom trgovina utjecajem (član 321.) propisan i aktivni i pasivni oblik, u krivičnim zakonima BiH, FBIH, BD BiH propisana su pojedinačna krivična djela, kao aktivni oblici i kao pasivni oblici: primanja dara ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem i davanja dara za trgovinu uticajem ili drugog oblika koristi, što je slično rješenje kao kod propisivanja krivičnih djela primanja dara ili drugog oblika koristi i davanja dara ili drugog oblika koristi.
Izvršilac ovih krivičnih djela može biti lice koje ima određeni službeni ili društveni ili uticajni položaj ili drugi status, odnosno službeni ili društveni položaj ili stvarni ili pretpostavljeni uticaj.
Radnja izvršenja osnovnog oblika ovog krivičnog djela sastoji se u zahtijevanju ili primanju nagrade ili kakve druge koristi za sebe ili drugog u cilju posredovanja da se (neposredno ili preko trećeg lica) izvrši ili ne izvrši neka službena radnja. Za svršeno krivično djelo nije neophodno da je posredovanje učinjeno, odnosno dovoljno je primanje nagrade ili druge koristi da bi se posredovalo. U praksi se u vezi s načinom izvršenja može postaviti pitanje da li se može raditi o lancu posrednika, te da li isti odgovaraju kao saizvršioci ili pak drugo lice može imati i svojstvo pomagača. Vrhovni kasacioni sud Republike Srbije, u presudi broj Kzz 366/2015 od 22. 4. 2015. godine7 daje naznake u vezi s definisanjem radnje izvršenja krivičnog djela trgovine uticajem, te značaja primanja same nagrade bez obzira na preduzimanje posredovanja, kao i njegovog ishoda. Također, značajan je stav da se sam način posredovanja može izvršiti i posredno i neposredno, tako da je bez uticaja na postojanje krivičnog djela trgovine uticajem da li bi se posredovanje izvršilo direktno prema službenom licu koje je ovlašteno da poduzima određenu radnju, ili bi se to učinilo posrednim putem (drugih lica). Pri tome, zauzet je stav da je bez uticaja na postojanje krivičnog djela trgovine uticajem da li je optuženi oštećenog doveo u zabludu u pogledu svoje namjere da zaista posreduje ili u pogledu postojanja svog stvarnog uticaja, već je dovoljno da je nagrada primljena u cilju posredovanja.
Posredovanje treba da se ostvari korištenjem svog službenog ili društvenog položaja ili stvarnog ili pretpostavljenog uticaja, te iako za osnovni oblik ovog krivičnog djela nije potrebno da je došlo do samog posredovanja, mora postojati mogućnost korištenja službenog ili društvenog položaja ili utjecaja da bi se radilo o ovom krivičnom djelu.
Kada je u pitanju službeni položaj, taj pojam se relativno precizno može odrediti. Međutim, društveni položaj ili uticaj jeste pojam koji je širok i neprecizan. Mora se raditi o takvom društvenom položaju ili uticaju koji može biti odlučujući prilikom posredovanja da se neka službena radnja izvrši ili ne izvrši. Društveni položaj ili uticaj koji bi se mogao iskoristiti za protivzakonito posredovanje može biti vrlo različit. Nije od značaja da li neko obavlja neku društvenu ili političku funkciju, ili zbog svog društvenog ugleda ima takav uticaj koji može da bude relevantan. Ovako široko postavljena definicija mogućnosti izvršenja krivičnog djela i lica koje isto čini može biti uzrok loših statističkih podataka o (ne)procesuiranju ovog krivičnog djela. Niz je poteškoća s kojima se organi gonjenja mogu susreti prilikom procesuiranja istog, i to naročito upravo u ovom dijelu, posebno u licu koje krivično djelo čini.
Ovo krivično djelo ima i svoj teži oblik koji se od osnovnog djela razlikuje u kontekstu vrste službene radnje u pogledu čijeg se izvršenja ili neizvršenja posreduje, kao i u pogledu radnje izvršenja. Naime, potrebno je da se posreduje sa ciljem vršenja službene radnje koja se ne bi smjela izvršiti ili se posreduje da se ne izvrši službena radnja koja bi se morala izvršiti. U pogledu radnje izvršenja po ovim oblicima, za razliku od osnovnog oblika djela, potrebno je da je došlo do posredovanja, tj. radnja izvršenja se sastoji u protivzakonitom posredovanju. Razlika je i u tome što kod ovog oblika nije potrebno da je izvršilac primio nagradu ili kakvu drugu korist za posredovanje. Ako bi se pravila analogija s primanjem mita, ovo bi bilo pravo protivzakonito posredovanje, dok bi ono iz osnovnog oblika (stava 1. svih zakona) bilo nepravo protivzakonito posredovanje. Konačno, najteži oblik ovog krivičnog djela postoji kada je počinilac zahtijevao ili primio ili prihvatio nagradu ili kakvu drugu korist za sebe ili drugog.
Ovo krivično djelo može se izvršiti samo s umišljajem.
Kao i kod krivičnog djela, tzv. „mita“, potrebno je praviti razliku između krivičnopravnog pojma „dar“, odnosno „nagrada“, od uobičajenih znakova pažnje. U
tom smislu je izražajan stav da „nagrada“ mora biti podobna da dovede službenu ili odgovornu osobu, odnosno drugu uticajnu osobu, u položaj da se ponaša suprotno uspostavljenim pravilima. S obzirom na to da tačno utvrđena vrijednost nagrade nije određena da bi se isto smatralo objektom izvršenja krivičnog djela, vrijednost istog mora biti predmetom ocjene u svakom konkretnom slučaju u smislu da li ta vrijednost može, odnosno da li je dovela do inkriminisanog ponašanja. Ali ne sa aspekta visine iste, u strogo kvantitativnom smislu.
Krivični zakoni ne prave razliku u odnosu na visinu primljene/date nagrade niti po vrsti koristi zbog koje se trguje uticajem, pa se zaključuje da ne može postojati krivičnopravna konstrukcija beznačajnog djela u smislu predmetnog krivičnog djela, što je opravdano, jer bi se devalvirala ova negativna društvena pojava u njenoj cjelini kada bi se vršila procjena nagrade/koristi kao elementa od kojeg bi zavisio zaključak o ispunjenosti elemenata krivičnog djela. Vrhovni sud RS je u svojoj presudi broj 11 0 K 017881 16 Kž od 27. 9. 2016. godine8, ukazao na sljedeće: „Krivična djela protiv službene dužnosti po prirodi zaštitnog objekta ne mogu biti u zanemarljivoj mjeri opasna zbog svog malog značaja i zbog neznatnosti ili odsutnosti štetnih posljedica, jer ista djela predstavljaju takva djela čijim izvršenjem se ugrožava zakonito i pravilno vršenje službe i nezakonito sticanje imovinske koristi s druge strane, te se njihovim izvršenjem dovodi u pitanje autoritet službe i povjerenje građana u vršenju javne vlasti.“
Niz je pitanja o kojima se treba voditi računa prilikom procesuiranja ovog krivičnog djela, kako nevaljanost činjeničnih opisa ne bi bila uzrok oslobađajućih presuda. S tim u vezi, neophodno je voditi računa o valjanosti izreke presude, odnosno optužnice na temelju koje se izreka presude i formuliše, te u tom pogledu obratiti pažnju na9:
a) vrijeme izvršenja krivičnog djela (period),
b) mjesto izvršenja krivičnog djela,
c) subjektivna obilježja krivičnog djela (umišljaj koji podrazumijeva svijest počinioca da prima nagradu ili kakvu drugu korist radi posredovanja kod službenog lica da učini https://www.anwalt-derbeste.de
9 Bijelić S., Sarajlija S., Priručnik za izradu pojedinih elemenata optužnica za koruptivna krivična djela, Sarajevo 2019. godine, strana 18
zakonitu, odnosno da posreduje kako se ne bi izvršila radnja koju službeno lice i onako ne bi izvršilo, dok kod težeg oblika djela potrebno da kod umišljaja postoji svijest izvršioca da se posreduje radi izvršenja nezakonite radnje),
d) predmet nagrade (novac, hartije od vrijednosti, druge pokretne stvari, oproštaj duga, činjenje neke protivusluge),
e) opis službenog ili odgovornog položaja, odnosno društvenog uticaja,
f) radnja počinjenja – opis načina posredovanja, načina uticanja (intervencije) i načina primanja nagrade,
g) opis posljedice krivičnog djela (imovinska korist, od čega zavisi i postojanje kvalifikovanih oblika).
Korupcijski savez
Navedena krivična djela, kao i djela primanje i davanje dara/drugih oblika koristi podrazumijevaju sklapanje izričitog ili prešutnog sporazuma (korupcijski savez) o nedopuštenoj razmjeni između davaoca i primaoca. Ova vrsta sporazuma je bitno određenje za navedena krivična djela. Korupcijska namjera kao obilježje bića ovog krivičnog djela mora postojati na obje strane, kako kod davaoca tako i kod primaoca, jer bez nje nema ni navedenog sporazuma koji je u suštini ovog krivičnog djela. Iz navedenog se zaljučuje da je nužno sudjelovanje više osoba od kojih svaka ima status počinioca tog djela i svaka se kažnjava za to djelo kao počinilac. Tako da je u praksi moguće da se vodi jedinstven krivični postupak za krivična djela i primanja i davanja nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem.
Međutim, kako su ova krivična djela po zakonskom opisu samostalna djela, pri čemu dokazanost izvršenja radnje jednog nije uslov za postojanje drugog krivičnog djela, to nema formalno-pravnih prepreka da se krivični postupci vode ili odvojeno za navedena krivična djela ili za samo jedno od ovih djela, ne ulazeći u oborivu pravnu pretpostavku neraskidivog saveza između istih, što ukazuje da je moguće kazniti primaoca koji posreduje bez krivične odgovornosti davaoca nagrade i obratno. Navedeno naročito ako se uzme u obzir da davalac nagrade može po izvršenju krivičnog djela izvršiti prijavu istog te se dovesti u mogućnost oslobađanja od odgovornosti. U teoriji se postavilo
pitanje opravdanosti propisivanja fakultativnog oslobađanja od kazne učinitelja koji nakon što je dao nagradu ili neku drugu korist, na zahtjev službene ili odgovorne osobe. Iako je zakonodavac vjerovatno imao u vidu da će navedeni način propisivanja predstavljati podstrek za osobe koje su dale nagradu u svrhu trgovine uticajem radi daljnjeg posredovanja, da to isto i prijave, ipak, imajući u vidu svrhu kažnjavanja, konstrukcija fakultativnog propisivanja blažeg kažnjavanja bi bila svrsishodnija.
Konačno, zanimljiv je odnos ovog krivičnog djela sa srodnim koruptivnim djelima. Pa se tako može postaviti pitanje njegovog razgraničenja s radnjom izvršenja posredovanja u izvršenju krivičnih djela primanju/davanju dara i drugih oblika koristi.
U praksi se spornim ukazalo i pitanje da li između krivičnog djela zloupotreba položaja ili ovlaštenja i drugih krivičnih djela iz ove glave Zakona, u koja ulazi upravo trgovina utjecajem, može doći do sticaja. Prema jednoj grupi autora, trebalo bi uzeti da postoji sticaj, dok u sudskoj praksi preteže stanovište da je i ovdje sticaj prividan po osnovu specijaliteta. Tako u slučaju da su ostvarena obilježja nekog drugog krivičnog djela iz ove glave zakona, postojat će samo to drugo krivično djelo, iako u praksi nerijetko dolazi do situacije da se uzima da postoji samo krivično djelo zloupotreba položaja ili ovlaštenja, ne upuštajući se detaljno u pitanje da li su ostvareni elementi bića drugog krivičnog djela. Prema drugom stavu, sticaj krivičnog djela zloupotrebe položaja ili ovlaštenja i npr. krivičnog djela primanje dara ili drugih oblika koristi postoji uvijek kada je službena ili odgovorna osoba primila dar / drugu vrstu koristi, a nakon toga je obavila službenu ili drugu radnju koju nije smjela obaviti ili nije obavila radnju koju je morala obaviti kojom radnjom je sebi/drugom pribavila kakvu korist.
Kada se radi o faktičkom korištenju položaja ili uticaja na obavljanje ili neobavljanje određene službene radnje, riječ je o krivičnim djelima primanje/davanje nagrade ili drugog oblika koristi za trgovinu uticajem koje, kako je već rečeno, zbog supsidijarnosti ne može biti u sticaju s krivičnim djelom davanja odnosno primanja dara.
Na kraju, bitno je ukazati da su zakoni ranije poznavali krivično djelo protivzakonitog posredovanja. Pa se postavlja pitanje da li se brisanjem istog i uvođenjem krivičnog djela trgovine utjecajem radi o dekriminalizaciji ranijeg djela ili pak samo o novoj, proširenoj i unaprijeđenoj, shodno društvenim pojavama, pravnoj kvalifikaciji.
Apelaciono vijeće Suda BiH je u svojoj odluci, broj S1 2 K 039401 21 Kž od 11. 3. 2021. godine, ukazalo da je izmjenama i dopunama KZ FBiH iz 2016. godine, predmetno krivično djelo (protivzakonito posredovanje) nije dekriminalizirano kao negativna društvena pojava, već je ranija zakonska odredba samo zamijenjena drugom, moglo bi se reći i potpunijom zakonskom odredbom, s dodatnim bitnim obilježjima istog, što predstavlja potpuno drugu pravnu situaciju od one koju odbrana poprima ističući prigovor primjene blažeg zakona.
Literatura:
• Bejtović Janušić, A., Ključni problemi u procesuiranju korupcije u Bosni i Hercegovini: materijalnopravni aspekti, Osvrt,
• Bijelić S., Sarajlija S., Priručnik za izradu pojedinih elemenata optužnica za koruptivna krivična djela, Sarajevo, 2019. godine, dostupno na:
• Kralj T., Dragičević Pretnjača M., Korupcijska kaznena djela protiv službene dužnosti – s analizom prijedloga njihovih izmjena, dostupno na
• Miodrag N. Simović, Dragan Jovašević, Vladimir M. Simović, Zloupotreba službenog položaja i ovlašćenja u pravu Republike Srpske
• Priručnik za suzbijanje privrednog kriminaliteta i korupcije, Beograd, 2017.,
• Publikacija: Procesuiranje predmeta korupcije i terorizma pred Sudom Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2017,
• Sijerčić-Čolić, H., Uočene slabosti u procesuiranju korupcije u Bosni i Hercegovini – procesnopravni i organizacionopravni aspekti, Osvrt 3/2018,
• Komentari krivičnih/kaznenih zakona u Bosni i Hercegovini, izdavač: Savjet/Vijeće Evrope i Evropska komisija, Sarajevo, 2005.