Notarska komora Republike Srpske
Posted: Sat Oct 31, 2015 2:16 pm
NOTARSKA KOMORA REPUBLIKE SRPSKE
Notarijat je jedna od najstarijih pravničkih profesija, čiji počeci su zabilježeni još u rimskom pravu i koja u većini zemalja Evrope ima dugu pravnu tradiciju i značajan ugled.
U Kraljevini Jugoslaviji postojao je notarijat latinskog tipa uveden Zakonom o javnim beležnicima 1930.godine. Notarijat je ukinut odlukom AVNOJ-a. Na prostore novih država nastalih od Jugoslavije vraćen je novim zakonima o javnim bilježnicima, odnosno notarima u latinskom tipu notarijata kakav je postojao u Kraljevini Jugoslaviji.
Na području Republike Srpske zakonom je uveden prije pet godina latinski tip notarijata koji postoji u dvadeset jednoj državi Evropske unije, a ukupno u osamdeset četiri zemlje svijeta. Zakon o notarima Republike Srpske donijela je Narodna skupština Republike Srpske, a objavljen je u Službenom glasniku Republike Srpske broj 56/04 od 5. oktobra 2004. godine Zakon je stupio je na snagu 13.oktobra 2004.godine, a njegova primjena propisana je od 01. novembra 2006. godine.
Da bi notarijat mogao da se počne ostvarivati u praksi, bilo je neophodno izabrati prve notare koji su trebali biti diplomirani pravnici sa položenim pravosudnim ispitom i određenim godinama pravničkog iskustva. Za izbor notara bilo je potrebno provesti i posebno organizovani notarski ispit koji su prijavljeni kandidati polagali pred naročito formiranom komisijom u organizaciji Ministarstva pravde Republike Srpske. Prvi notari u Republici Srpskoj počeli su sa radom 11.marta 2008.godine.
Notari sa područja Republike Srpske upisuju se u Imenik notara Notarske komore Republike Srpske. Takođe su u Imenik notara kod Notarske komore Republike Srpske upisana i dva notara iz Brčko Distrikta BiH u skladu sa mogućnošću učlanjenja u jednu od dvije Notarske komore u BiH, a u skladu sa Zakonom o notarima Brčko distrikta BiH.
Sužba notara je javna služba koju obavljaju notari, koji su samostalni i nezavisni nosioci te službe. Notari su pripadnici samostalne profesije sa javnim ovlaštenjima, koju službu treba da obavljaju profesionalno, samostalno, nezavisno, neutralno i čije isprave imaju karakter javnih isprava. Imenovanje notara i nadzor nad njihovim radom vrši nadležno ministarstvo pravde. Za notara može biti imenovan diplomirani pravnik sa položenim pravosudnim i notarskim ispitom i koji ispunjava sve zakonom propisane uslove. Propisivanjem strogih uslova za izbor notara zakonodavac je imao za cilj stvaranje javnog povjerenja u ovu instituciju, a povjerenje je osnov položaja i ovlašćenja notara.
Notarski obrađene isprave kao javne isprave mogu sadržavati grb Republike Srpske i priznate su direktno u međunarodnom pravnom prometu, a u evropskim zemljama kao evropska izvršna isprava u skladu sa propisima i nije potrebno njihovo sudsko priznanje u drugim zemljama, kao što je slučaj sa sudskim odlukama. Propisi o notarskoj službi u Republici Srpskoj, Federaciji Bosne i Hercegovine i Brčko Distriktu BiH pripremani su u okviru reforme zakonodavstva, te su doneseni kao reformski propisi u cilju pristupanja evropskim integracijama, a na preporuku institucija Evropske unije da se u zemljama u tranziciji poveća stepen pravne sigurnosti, rastereti pravosuđe i organi javne uprave putem uspostavljanja određenih službi, među kojima posebno mjesto zauzima notarska služba koja u Evropi ima status preventivnog pravosuđa.
Notarska služba, kao javna služba, za pet godina rada u Republici Srpskoj u velikoj mjeri je ispunila ciljeve postavljene pred nju od strane zakonodavca. Spriječene su mnoge negativne pojave u oblasti prometa nekretnina i upisa prava na nekretninama u javnim knjigama, u oblasti prava privrednih društava, država je legitimno naplatila poreze i druge javne prihode. Putem notarske službe uspješno se vodi borba protiv pranja novca u onim oblastima za koje su nadležni notari.
Notarske isprave su javne isprave sa punom dokaznom snagom, koje mogu biti i izvršne isprave koje se izvršavaju kao pravosnažne sudske presude, bez vođenja parničnog postupka. To sve skupa notarskim ispravama kao javnim ispravama daje poseban kvalitet i veoma značajno mjesto u pravnom prometu u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini i u pravnom prometu sa inostranstvom.
Notari i notarske kancelarije su stručno i materijalno tehnički osposobljeni za obavljanje svojih nadležnosti. Također se notari pripremaju za dodjelu novih nadležnosti, naročito za vođenje ostavinskih postupaka. Notari su spremni za primjenu nove e-tehnologije, te za omogućavanje elektronske komunikacije izmedu notara i javnih registara, sudova drugih državnih organa. Na taj način bi se dodatno rasteretili sudovi i javna uprava, povećao stepen pravne sigurnosti, postigla sigurna, brza i ekonomična usluga za građane i poslovne subjekte.
Nezavisnost notara, kojom on opravdava svoju ulogu u sačinjavanju isprave o jednom pravnom poslu, moguće je ostvariti i njegovom ekonomskom nezavisnošću, koja zavisi o vrste i količine sačinjenih notarskih isprava. Iz tog razloga se u svim državama u kojima je uveden notarijat država kontroliše broj notara kroz primjenu tzv. numerus clausus. Na taj način država obezbjeđuje da građani dobiju odgovarajuću notarsku uslugu, a da notar istovremeno ima dovoljno posla iz kojeg može obezbijediti dostojnu egzistenciju, jer se notar ne smije baviti ni jednim drugim zanimanjem i poslom za novac. Ekonomska samoodrživost notarskih kancelarija je preduslov da notar koji radi na vlastitu odgovornost i na vlastiti rizik, bude u mogućnosti da za štete koje je sam skrivio odgovara svojom imovinom.
Notarska komora Republike Srpske predstavlja notare kod nadležnih organa vlasti, čuva ugled, čast i prava notara i stara se da notari savjesno i odgovorno i u skladu sa zakonom obavljaju službu notara. Članovi Notarske komore su obavezno svi notari sa područja Republike Srpske i notari Brčko distrikta Bosne i Hercegovine koji su se opredjelili za članstvo u Notarskoj komori Republike Srpske. Oni su svi članovi Skupštine Notarske komore, koja vrši izbor Predsjednika komore, Upravnog i Nadzornog odbora, te komisija, predviđenih Statutom Notarske komore.
Sjedište Notarske komore Republike Srpske je u Banjaluci, Aleja Svetog Save 57.
Notarska komora Republike Srpske samostalno kao i u saradnji sa Centrom za edukaciju sudija i tužilaca Republike Srpske, Udruženjem sudija Republike Srpske, Udruženjem ekonomista- SWOT Banja Luka, organizuje seminare na kojima učestvuju kao predavači eminentni profesori prava i pravni stručnjaci.
Notarska komora Republike Srpske ostvaruje saradnju sa akademskom i stručnom zajednicom, učestvuje u radu Udruženja pravnika Republike Srpske, suorganizator je Oktobarskih pravničkih dana, a aktivno učestvuje na Kopaoničkoj školi prirodnog prava, koje organizuje Savez udruženja pravnika Srbije i Republike Srpske. Notarska komora Republike Srpske sarađuje, zajedno sa Notarskom komorom Federacije Bosne i Hercegovine, sa međunarodnim stručnim organizacijama za pravnu pomoć, od kojih posebno sa njemačkim pravnim stručnjacima koji djeluju putem GIZ-a (Deutsche Gesellschaft fűr Internationale Zuasammenarbeit) u Bosni i Hercegovini, a ostvarila je dobru saradnju sa drugim notarskim komorama u okruženju, sa evropskim notarijatima i sa Međunarodnom unijom notara. Notarska komora Republike Srpske daje svoj doprinos prilikom izmjena i dopuna postojećih zakonskih propisa kao i u donošenju novih. Na internet stranici Notarske komore https://notarrs.com mogu se pronaći detaljnije informacije i novosti o notarskoj službi, podaci o aktima i aktivnostima Notarske komore i drugi podaci.
Međunarodna unija notara (Union Internationale du Notariat ili U.I.N.L.) je veoma pozitivno ocijenila zakonodavni okvir i rad notara u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini, te daje punu podršku i pomoć u daljem razvoju notarske službe u Republici Srpskoj, stvarajući na taj način pozitivnu sliku za međunarodne investitore i priznanje notarskih isprava iz Republike Srpske na međunarodnom planu. Međunarodna unija notara (U.I.N.L.) u koju su učlanjeni notarijati iz 84 zemlje svijeta, na svom 26. Kongresu održanom u Marakešu 2. oktobra 2010. godine, donijela je odluku o prijemu Notarske komore Republike Srpske i Notarske komore Federacije Bosne i Hercegovine u svoje punopravno članstvo. Povodom prijema u Međunarodnu uniju notara održana je Svečana akademija dana 9. marta 2011. godine, u Banjaluci, kojoj su prisustvovali najviši predstavnici organa vlasti Republike Srpske, Bosne i Hercegovine i Federacije BiH, predsjednici notarskih komora i predstavnici ministarstava pravde iz regiona, te predsjednik Međunarodne unije notara Dr. Jean Paul Decorps. Ovaj skup je dao snažan podsticaj razvoju notarske službe i sveukupnog pravnog sistema u Republici Srpskoj, Federaciji Bosne i Hercegovine, kao i cijeloj Bosni i Hercegovini.
Kroz svoje brojne aktivnosti, Međunarodna unija notara stekla je ugled privilegovanog sagovornika Vlada i Međunarodnih organizacija za pravna pitanja, a posebno ona koja se tiču notara. U tom smislu Unija izrađuje i podnosi konkretne predloge nacionalnim notarskim komorama, nacionalnim zakonodavcima, međunarodnim i nadnacionalnim organizacijama.
Notar Irena Mojović iz Banjaluke član je Generalnog savjeta (Conseil Général) Međunarodne unije notara.
Notar Biljana Marić član je Komisije Međunarodne unije notara za evropske poslove, a notar Irena Mojović i notar Zoran Malešević su članovi Komisije za ljudska prava Međunarodne unije notara.
Notarska komora Republike Srpske putem svojih predstavnika ima značajno učešće u radu Međunarodne unije notara i na taj način je posredno prati rad međunarodnih organizacija u kojima aktivno sudjeluje Međunarodna unija notara: - međunarodnim organizacijama, kao što su UN, Ekonomski i socijalni savet koji je poverio UINL-u "specijalni" konsultativni status. Ovaj status, koji je definisan u s članu 71 Povelje Ujedinjenih nacija i rezolucijom 1996/31, omogućava UINL-u da doprinese programima rada i ciljevima Ujedinjenih nacija, delujući kao tehnički ekspert, savetnik i konsultant vladama, zatim u Generalnom sekretarijatu, Visokom komesarijatu za ljudska prava i unutar njegovih specijalizovanih agencija. Što se tiče Svetske trgovinske organizacije (WTO), Unija prati njene aktivnosti u potrebnoj;
- međunarodnim međuvladinim organizacijama, kao što su Savjet Evrope, Međunarodni institut za unifikaciju privatnog prava (UNIDROIT) i Haška konferencija o međunarodnom privatnom pravu;
- u nadnacionalnim i regionalnim organizacijama, kao što su:
- Evropska unija (EU) i njeni organi, kao što su Evropski parlament, Evropska komisija i Sud pravde Evropskih zajednica;
- Organizacija američkih država (OAS), Zajedničko Tržište Juga (MERCOSUR), Ekonomska komisija za Latinsku Ameriku i Karibe (ECLAC), Severnoameričom sporazum o slobodnoj trgovini (NAFTA),
- u različitim međunarodnim nevladinim organizacijama, kao što su Međunarodna unija advokata (UIA), Međunarodna unija sudija (UIM), Udruženja za međunarodno pravo (ILA), Međunarodne asocijacija advokata (IBA).
Nadležnost notara
Nadležnost notara utvrđena je u Zakonu o notarima, s tim da se nadležnosti u pogledu notarski obrađenih isprava mogu utvrditi i u drugim zakonima. Pravni poslovi za koje je po Zakonu o notarima (čl. 68 stav 1) obavezna notarska obrada isprave su:
1. pravni poslovi o regulisanju imovinskih odnosa između bračnih drugova, kao i između lica koja žive u vanbračnoj životnoj zajednici.
2. raspolaganje imovinom maloljetnih i poslovno nesposobnih lica.
3. pravni poslovi kojima se obećava neko činjenje kao poklon, s tim što se nedostatak notarske forme, u ovom slučaju nadomješta izvršenjem obećanog činjenja.
4. pravni poslovi čiji je predmet prenos ili sticanje vlasništva ili drugih stvarnih prava na nekretninama.
5. osnivačka akta privrednih društava. Notarski obrađene isprave, notarske potvrde i notarske ovjere su sve notarske isprave i sve su javne isprave.
Notarski obrađene isprave imaju punu dokaznu snagu o izjavama datim pred notarom. Notarske ovjere i potvrde imaju dokaznu snagu samo u pogledu konkretnih činjenica o kojima se u njima svjedoči.
Stranke mogu zahtijevati notarsku obradu isprave i u drugim pravnim poslovima koji nisu naznačeni u čl. 68 stav 1 Zakona o notarima, kada za to imaju interes, kada stranke žele da notarska isprava bude izvršna isprava, tj. kada stranke prilikom sastavljanja notarske isprave pristaju na neposredno prinudno izvršenje. Privredna društva su prepoznala značaj i ulogu notarski obrađenih ugovora sa klauzulom pristanka na neposredno prinudno izvršenje. Radi se o činidbama koje glase na novčane iznose ili zamjenljive stvari ili vrijednosne papire, jer se u tom slučaju ne vodi sudski postupak o dokazivanju novčane obaveze jednog od ugovarača, nego notarska isprava predstavlja izvršni naslov i podobna je za direktno izvršenje.
Zakonodavac je uslovio učešće notara u onim pravnim poslovima gdje je smatrao da je pomoć notara potrebna zbog dalekosežnih ličnih ili ekonomskih posljedica za učesnike.
Preduslov notarskoj obradi isprava je intenzivno savjetovanje sa klijentima i upuštanje u njihovu konkretnu, sasvim posebnu situaciju. Prije nego što izvrši notarsku obradu isprave notar mora istražiti istinsku volju učesnika, formulisati odgovarajuće ugovore i izjave i pročitati ih strankama, razgovarati s njima o posljedicama i upozoriti ih na rizike i opasnosti koji iz tog pravnog posla mogu proizaći.
Ciljevi koje ostvaruje notarijat kao dio pravnog sistema Republike Srpske
Pravna sigurnost. - Notarska služba ustanovljena na principima latinskog notarijata u svakoj zemlji doprinosi boljem funkcionisanju pravne džave. Notarska obrada isprava, naročito u oblastima prometa nepokretnosti, registracije poslovnih subjekata je najznačajniji segment rada notara kojim se obezbjeđuje veoma visok stepen pravne sigurnosti. Ovim putem se obezbjeđuje povjerenje i ažurnost javnih registara, pospješuje se ekonomski razvoj, predupređuju se dugi i skupi sporovi, kao i velike štete po građane, privredna društva i državu. Sa notarskom djelatnošću u oblastima prometa nekretnina rizici su svedeni na najmanju moguću mjeru.
Rasterećenje pravosuđa i organa javne uprave. - Jedan od osnovnih ciljeve notarske službe je rasterećenje pravosuđa i organa javne uprave u onim poslovima koji su u skladu sa prirodom notarske službe. Rasterećenje sudova se postiže indirektno putem izbjegavanja sporova na osnovu notarski obrađenih isprava (preventivno pravosuđe) direktno putem prenošenja određenih nadležnosti na notare iz oblasti vanpaničnog sudstva. Prema dostupnim podacima, notarske isprave svojom dokaznom snagom i kvalitetom omogućavaju brzo i sigurno provođenje u javnim registrima, te povodom njih uglavnom nema sudskih sporova. U Republici Srpskoj notari godišnje sačine oko 50.000 notarski obrađenih isprava, kao javnih isprava koje su podobne za upis prava u javnim registrima i koje su proizvele pravna dejstva i bez obzira na ovako veliki broj javnih isprava, o njima nema sudskih sporova među strankama. Treba istaći da su svi redovni sudovi u Republici Srpskoj službeno obavijestili Notarsku komoru Republike Srpske da se kod njih ne vode nikakvi sporovi u vezi notarski sačinjenih isprava, osim tri spora pred Osnovnim sudom u Banjoj Luci. Notarska komora je od redovnih i privrednih sudova pribavila podatak da su za pet godina djelovanja notara u Republici Srpskoj bila samo tri sudska spora u kojima je tužena strana i notar. Ti podaci su dokaz tome da su u Republici Srpskoj sudovi već sada rasterećeni od znatnog broja predmeta. Prema preporukama Vijeća Evrope sve više nespornih predmeta treba prepustiti na rješavanje organima izvan sudskog sistema. U mnogim zemljama sa notarskom tradicijom značajan dio nadležnosti sudova prenesen je na notare. To se posebno odnosi na ostavinski i izvršni postupak, koje u cijelosti ili djelimično provode notari kao povjerenici suda: To doprinosi rasterećenju sudstva i stvaraju se pretpostavke za efikasniji rad sudova pune jurisdikcije, a što doprinosi jačanju pravne sigurnosti i stvara pozitivnu klimu za ulaganja. Imajući u vidu nadležnosti notara, notar djeluje kao dio preventivnog pravosuđa odnosno kao dio vanparničnog sudstva i ima ulogu tzv. «preventivnog sudije» jer svojom nezavisnom ulogom, obavezom savjetovanja obje strane u zaključenju pravnog posla, prevenira nastajanje sporova u vezi sa tim pravnim poslom. Notarska služba u Republici Srpskoj pruža mogućnost još većeg rasterećenja pravosuđa u vanparničnoj oblasti, naročito u oblastima povjeravanja od strane suda, a na osnovu zakona, nespornih ostavinskih postupaka i drugih vanparničnih postupaka. Stoga je u okviru Strukturalnog dijaloga o reformi pravosuđa u Bosni i Hercegovini, Evropska komisija preporučila vlastima da se vođenje ostavinskih postupaka povjeri notarima. Još uvijek, od strane građana, a naročito poslovnih subjekata, nisu dovoljno iskorištene mogućnosti da za određene pravne poslove dobiju izvršnu javnu notarsku ispravu. Zbog velikih dugovanja i sporih sudskih postupaka privredna društva i građani trpe znatne štete. Nagomilani problemi u poslovanju privrednih društva trebaju se rješavati pružanjem mogućnosti adekvatne zaštite poslovnih subjekata kao povjerilaca, a naročito omogućavanjem mehanizama da što brže naplate svoja potraživanja.U tome značajnu ulogu imaju notarske izvršne isprave na osnovu kojih se direktno može vršiti izvršenje bez potrebe vođenja dugog i skupog parničnog postupka.
Ažurnost i pouzdanost javnih registara. - Notarima je dato u isključivu nadležnost vršenje notarske obrade isprava o pravnim poslovima koji za predmet imaju sticanje prava vlasništva i drugih stvarnih prava na nekretninama, kao i osnivačkih akata privrednih društava. Kako se naprijed naznačeni pravni poslovi upisuju u zemljišne knjige i sudski registar, sa notarskom obradom takvih poslova postignuto je da se sve te isprave provode u katastru i zemljišnoj knjizi odnosno u sudskom registru, što za rezultat ima tačnost javnih registara i pouzdanje u iste. Izbjegnute su prevare i štete po građane i državu u oblastima prometa nekretnina i osnivanja poslovnih subjekata. Sve notarske isprave se provode u javnim registrima, a sam postupak upisa u javne registre je ubrzan zbog dokazne snage, kvaliteta i tačnosti notarskih isprava. U tom pogledu ostvarena je veoma kvalitetna saradnja sa javnim registrima čija ažurnost i kvalitet rada upotpunjuje pravnu sigurnost. Veoma cijenimo opredjeljenje i aktivnosti subjekata koji su nadležni za ovu problematiku.
Ekonomičnost i efikasnost. - Notari kao nosioci javne službe u praksi pružaju efikasnu i ekonomičnu pravnu uslugu. Naime, svi poslovi koji su u nadležnosti notara veoma brzo se završavaju pa nema dugotrajnog čekanja. Zatim, notarski obrađenim ispravama koje mogu biti i izvršne isprave, izbjegavaju se sporovi i preskaču se eventualni dugi parnični postupci, a učesnicima u pravnom prometu štedi vrijeme i novac. Promet nekretnina i njihov upis u javnim registrima, kao i osnivanje privrednih društava i njihov upis u sudski registar te pravna sigurnost, efikasnost i ekonomičnost, mogu se podići na još veći nivo, uz sljedeće mjere:
-završetkom digitalizacije javnih registara,
-stvaranjem tehničkih i pravnih pretpostavki za stalnu elektronsku vezu između naznačenih i drugih javnih registara, s jedne strane i korisnika tih registara, kao što su državni organi, privredna društva, notari, građani itd.
Ovim bi državni organi, notari i druga lica mogli elektronski komunicirati sa javnim registrima, i na taj način bi građani ili privredna društva na jednom mjestu mogli dobiti kompletnu uslugu. Konkretno, notar bi u oblastima u kojima je nadležan (promet nekretnina i osnivanje privrednih društava i izmjene podataka za privredna društva) prilikom sačinjavanja isprava o tim pravnim poslovima imao elektronski pristup svim potrebnim dokumentima, te bi tako sačnjenu ispravu elektronskim putem odmah proslijedio na upis nadležnom javnom registru. To bi u velikoj mjeri povećalo pravnu sigurnost, efikasnost i ekonomičnost. Na taj način svako dalje raspolaganje pravima na toj nepokretnosti postaje sigurno, a povjerenje građana u pravni poredak raste. Suzbijanje negativnih pojava u oblasti pravnih usluga. - Prije početka rada notara u oblasti prometa nekretnina i osnivanja privrednih društava postojala je pravna nesigurnost, neuredni javni registri, neprovodivi ugovori u zemljišnim knjigama, mnoge kriminalne afere u oblasti prometa nekretnina i tzv. „fantomske firme“ u oblasti privrednih društava, prevare, neplaćanje javnih prihoda, pranje novca i sl. Uvođenjem notarske službe i kvalitetnom saradnjom sa nadležnim sudovima i državnim organima, takve negativne pojave su u velikoj mjeri eliminisane. Pri tome je ostvarena i kvalitetna saradnja sa drugim profesijama kao što su advokati, zemljišnoknjižni referenti, medijatori, poreski stručnjaci, geodete itd. Samostalno finansiranje i odgovornost notara.
- Notari o svim poslovima vode upisnike i trajno čuvaju arhivu, izdaju račune o izvršenim uslugama i prikupljaju odnosno uplaćuju državi odgovarajuće poreze i doprinose. U notarskim kancelarijama u Republici Srpskoj pored 61 notara zaposleno je i 116 osoba (stručni saradnici, diplomirani pravnici i administrativno osoblje) za koje se uredno uplaćuju plate i sve vrste doprinosa. Notari i notarske kancelarije nisu budžetski korisnici, već se finansiraju samostalno od pruženih usluga, poslujući i plaćajući obaveze u pogledu poreza i doprinosa i ostalih davanja kao i ostali pripadnici samostalnih profesija. Stručni i materijalno-tehnički uslovi za obavljanje notarske djelatnosti veoma su zahtjevni, pa sa tim u vezi oko 70% prihoda notarskih kancelarija ide na materijalne troškove, opremu, plate zaposlenih, poreze i doprinose. Prema posljednjim podacima prosječna mjesečna dobit notara je u visini plate sudije Vrhovnog suda. Međutim, određeni broj notarskih kancelarija posluje na granici rentabilnosti.
Notarijat je jedna od najstarijih pravničkih profesija, čiji počeci su zabilježeni još u rimskom pravu i koja u većini zemalja Evrope ima dugu pravnu tradiciju i značajan ugled.
U Kraljevini Jugoslaviji postojao je notarijat latinskog tipa uveden Zakonom o javnim beležnicima 1930.godine. Notarijat je ukinut odlukom AVNOJ-a. Na prostore novih država nastalih od Jugoslavije vraćen je novim zakonima o javnim bilježnicima, odnosno notarima u latinskom tipu notarijata kakav je postojao u Kraljevini Jugoslaviji.
Na području Republike Srpske zakonom je uveden prije pet godina latinski tip notarijata koji postoji u dvadeset jednoj državi Evropske unije, a ukupno u osamdeset četiri zemlje svijeta. Zakon o notarima Republike Srpske donijela je Narodna skupština Republike Srpske, a objavljen je u Službenom glasniku Republike Srpske broj 56/04 od 5. oktobra 2004. godine Zakon je stupio je na snagu 13.oktobra 2004.godine, a njegova primjena propisana je od 01. novembra 2006. godine.
Da bi notarijat mogao da se počne ostvarivati u praksi, bilo je neophodno izabrati prve notare koji su trebali biti diplomirani pravnici sa položenim pravosudnim ispitom i određenim godinama pravničkog iskustva. Za izbor notara bilo je potrebno provesti i posebno organizovani notarski ispit koji su prijavljeni kandidati polagali pred naročito formiranom komisijom u organizaciji Ministarstva pravde Republike Srpske. Prvi notari u Republici Srpskoj počeli su sa radom 11.marta 2008.godine.
Notari sa područja Republike Srpske upisuju se u Imenik notara Notarske komore Republike Srpske. Takođe su u Imenik notara kod Notarske komore Republike Srpske upisana i dva notara iz Brčko Distrikta BiH u skladu sa mogućnošću učlanjenja u jednu od dvije Notarske komore u BiH, a u skladu sa Zakonom o notarima Brčko distrikta BiH.
Sužba notara je javna služba koju obavljaju notari, koji su samostalni i nezavisni nosioci te službe. Notari su pripadnici samostalne profesije sa javnim ovlaštenjima, koju službu treba da obavljaju profesionalno, samostalno, nezavisno, neutralno i čije isprave imaju karakter javnih isprava. Imenovanje notara i nadzor nad njihovim radom vrši nadležno ministarstvo pravde. Za notara može biti imenovan diplomirani pravnik sa položenim pravosudnim i notarskim ispitom i koji ispunjava sve zakonom propisane uslove. Propisivanjem strogih uslova za izbor notara zakonodavac je imao za cilj stvaranje javnog povjerenja u ovu instituciju, a povjerenje je osnov položaja i ovlašćenja notara.
Notarski obrađene isprave kao javne isprave mogu sadržavati grb Republike Srpske i priznate su direktno u međunarodnom pravnom prometu, a u evropskim zemljama kao evropska izvršna isprava u skladu sa propisima i nije potrebno njihovo sudsko priznanje u drugim zemljama, kao što je slučaj sa sudskim odlukama. Propisi o notarskoj službi u Republici Srpskoj, Federaciji Bosne i Hercegovine i Brčko Distriktu BiH pripremani su u okviru reforme zakonodavstva, te su doneseni kao reformski propisi u cilju pristupanja evropskim integracijama, a na preporuku institucija Evropske unije da se u zemljama u tranziciji poveća stepen pravne sigurnosti, rastereti pravosuđe i organi javne uprave putem uspostavljanja određenih službi, među kojima posebno mjesto zauzima notarska služba koja u Evropi ima status preventivnog pravosuđa.
Notarska služba, kao javna služba, za pet godina rada u Republici Srpskoj u velikoj mjeri je ispunila ciljeve postavljene pred nju od strane zakonodavca. Spriječene su mnoge negativne pojave u oblasti prometa nekretnina i upisa prava na nekretninama u javnim knjigama, u oblasti prava privrednih društava, država je legitimno naplatila poreze i druge javne prihode. Putem notarske službe uspješno se vodi borba protiv pranja novca u onim oblastima za koje su nadležni notari.
Notarske isprave su javne isprave sa punom dokaznom snagom, koje mogu biti i izvršne isprave koje se izvršavaju kao pravosnažne sudske presude, bez vođenja parničnog postupka. To sve skupa notarskim ispravama kao javnim ispravama daje poseban kvalitet i veoma značajno mjesto u pravnom prometu u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini i u pravnom prometu sa inostranstvom.
Notari i notarske kancelarije su stručno i materijalno tehnički osposobljeni za obavljanje svojih nadležnosti. Također se notari pripremaju za dodjelu novih nadležnosti, naročito za vođenje ostavinskih postupaka. Notari su spremni za primjenu nove e-tehnologije, te za omogućavanje elektronske komunikacije izmedu notara i javnih registara, sudova drugih državnih organa. Na taj način bi se dodatno rasteretili sudovi i javna uprava, povećao stepen pravne sigurnosti, postigla sigurna, brza i ekonomična usluga za građane i poslovne subjekte.
Nezavisnost notara, kojom on opravdava svoju ulogu u sačinjavanju isprave o jednom pravnom poslu, moguće je ostvariti i njegovom ekonomskom nezavisnošću, koja zavisi o vrste i količine sačinjenih notarskih isprava. Iz tog razloga se u svim državama u kojima je uveden notarijat država kontroliše broj notara kroz primjenu tzv. numerus clausus. Na taj način država obezbjeđuje da građani dobiju odgovarajuću notarsku uslugu, a da notar istovremeno ima dovoljno posla iz kojeg može obezbijediti dostojnu egzistenciju, jer se notar ne smije baviti ni jednim drugim zanimanjem i poslom za novac. Ekonomska samoodrživost notarskih kancelarija je preduslov da notar koji radi na vlastitu odgovornost i na vlastiti rizik, bude u mogućnosti da za štete koje je sam skrivio odgovara svojom imovinom.
Notarska komora Republike Srpske predstavlja notare kod nadležnih organa vlasti, čuva ugled, čast i prava notara i stara se da notari savjesno i odgovorno i u skladu sa zakonom obavljaju službu notara. Članovi Notarske komore su obavezno svi notari sa područja Republike Srpske i notari Brčko distrikta Bosne i Hercegovine koji su se opredjelili za članstvo u Notarskoj komori Republike Srpske. Oni su svi članovi Skupštine Notarske komore, koja vrši izbor Predsjednika komore, Upravnog i Nadzornog odbora, te komisija, predviđenih Statutom Notarske komore.
Sjedište Notarske komore Republike Srpske je u Banjaluci, Aleja Svetog Save 57.
Notarska komora Republike Srpske samostalno kao i u saradnji sa Centrom za edukaciju sudija i tužilaca Republike Srpske, Udruženjem sudija Republike Srpske, Udruženjem ekonomista- SWOT Banja Luka, organizuje seminare na kojima učestvuju kao predavači eminentni profesori prava i pravni stručnjaci.
Notarska komora Republike Srpske ostvaruje saradnju sa akademskom i stručnom zajednicom, učestvuje u radu Udruženja pravnika Republike Srpske, suorganizator je Oktobarskih pravničkih dana, a aktivno učestvuje na Kopaoničkoj školi prirodnog prava, koje organizuje Savez udruženja pravnika Srbije i Republike Srpske. Notarska komora Republike Srpske sarađuje, zajedno sa Notarskom komorom Federacije Bosne i Hercegovine, sa međunarodnim stručnim organizacijama za pravnu pomoć, od kojih posebno sa njemačkim pravnim stručnjacima koji djeluju putem GIZ-a (Deutsche Gesellschaft fűr Internationale Zuasammenarbeit) u Bosni i Hercegovini, a ostvarila je dobru saradnju sa drugim notarskim komorama u okruženju, sa evropskim notarijatima i sa Međunarodnom unijom notara. Notarska komora Republike Srpske daje svoj doprinos prilikom izmjena i dopuna postojećih zakonskih propisa kao i u donošenju novih. Na internet stranici Notarske komore https://notarrs.com mogu se pronaći detaljnije informacije i novosti o notarskoj službi, podaci o aktima i aktivnostima Notarske komore i drugi podaci.
Međunarodna unija notara (Union Internationale du Notariat ili U.I.N.L.) je veoma pozitivno ocijenila zakonodavni okvir i rad notara u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini, te daje punu podršku i pomoć u daljem razvoju notarske službe u Republici Srpskoj, stvarajući na taj način pozitivnu sliku za međunarodne investitore i priznanje notarskih isprava iz Republike Srpske na međunarodnom planu. Međunarodna unija notara (U.I.N.L.) u koju su učlanjeni notarijati iz 84 zemlje svijeta, na svom 26. Kongresu održanom u Marakešu 2. oktobra 2010. godine, donijela je odluku o prijemu Notarske komore Republike Srpske i Notarske komore Federacije Bosne i Hercegovine u svoje punopravno članstvo. Povodom prijema u Međunarodnu uniju notara održana je Svečana akademija dana 9. marta 2011. godine, u Banjaluci, kojoj su prisustvovali najviši predstavnici organa vlasti Republike Srpske, Bosne i Hercegovine i Federacije BiH, predsjednici notarskih komora i predstavnici ministarstava pravde iz regiona, te predsjednik Međunarodne unije notara Dr. Jean Paul Decorps. Ovaj skup je dao snažan podsticaj razvoju notarske službe i sveukupnog pravnog sistema u Republici Srpskoj, Federaciji Bosne i Hercegovine, kao i cijeloj Bosni i Hercegovini.
Kroz svoje brojne aktivnosti, Međunarodna unija notara stekla je ugled privilegovanog sagovornika Vlada i Međunarodnih organizacija za pravna pitanja, a posebno ona koja se tiču notara. U tom smislu Unija izrađuje i podnosi konkretne predloge nacionalnim notarskim komorama, nacionalnim zakonodavcima, međunarodnim i nadnacionalnim organizacijama.
Notar Irena Mojović iz Banjaluke član je Generalnog savjeta (Conseil Général) Međunarodne unije notara.
Notar Biljana Marić član je Komisije Međunarodne unije notara za evropske poslove, a notar Irena Mojović i notar Zoran Malešević su članovi Komisije za ljudska prava Međunarodne unije notara.
Notarska komora Republike Srpske putem svojih predstavnika ima značajno učešće u radu Međunarodne unije notara i na taj način je posredno prati rad međunarodnih organizacija u kojima aktivno sudjeluje Međunarodna unija notara: - međunarodnim organizacijama, kao što su UN, Ekonomski i socijalni savet koji je poverio UINL-u "specijalni" konsultativni status. Ovaj status, koji je definisan u s članu 71 Povelje Ujedinjenih nacija i rezolucijom 1996/31, omogućava UINL-u da doprinese programima rada i ciljevima Ujedinjenih nacija, delujući kao tehnički ekspert, savetnik i konsultant vladama, zatim u Generalnom sekretarijatu, Visokom komesarijatu za ljudska prava i unutar njegovih specijalizovanih agencija. Što se tiče Svetske trgovinske organizacije (WTO), Unija prati njene aktivnosti u potrebnoj;
- međunarodnim međuvladinim organizacijama, kao što su Savjet Evrope, Međunarodni institut za unifikaciju privatnog prava (UNIDROIT) i Haška konferencija o međunarodnom privatnom pravu;
- u nadnacionalnim i regionalnim organizacijama, kao što su:
- Evropska unija (EU) i njeni organi, kao što su Evropski parlament, Evropska komisija i Sud pravde Evropskih zajednica;
- Organizacija američkih država (OAS), Zajedničko Tržište Juga (MERCOSUR), Ekonomska komisija za Latinsku Ameriku i Karibe (ECLAC), Severnoameričom sporazum o slobodnoj trgovini (NAFTA),
- u različitim međunarodnim nevladinim organizacijama, kao što su Međunarodna unija advokata (UIA), Međunarodna unija sudija (UIM), Udruženja za međunarodno pravo (ILA), Međunarodne asocijacija advokata (IBA).
Nadležnost notara
Nadležnost notara utvrđena je u Zakonu o notarima, s tim da se nadležnosti u pogledu notarski obrađenih isprava mogu utvrditi i u drugim zakonima. Pravni poslovi za koje je po Zakonu o notarima (čl. 68 stav 1) obavezna notarska obrada isprave su:
1. pravni poslovi o regulisanju imovinskih odnosa između bračnih drugova, kao i između lica koja žive u vanbračnoj životnoj zajednici.
2. raspolaganje imovinom maloljetnih i poslovno nesposobnih lica.
3. pravni poslovi kojima se obećava neko činjenje kao poklon, s tim što se nedostatak notarske forme, u ovom slučaju nadomješta izvršenjem obećanog činjenja.
4. pravni poslovi čiji je predmet prenos ili sticanje vlasništva ili drugih stvarnih prava na nekretninama.
5. osnivačka akta privrednih društava. Notarski obrađene isprave, notarske potvrde i notarske ovjere su sve notarske isprave i sve su javne isprave.
Notarski obrađene isprave imaju punu dokaznu snagu o izjavama datim pred notarom. Notarske ovjere i potvrde imaju dokaznu snagu samo u pogledu konkretnih činjenica o kojima se u njima svjedoči.
Stranke mogu zahtijevati notarsku obradu isprave i u drugim pravnim poslovima koji nisu naznačeni u čl. 68 stav 1 Zakona o notarima, kada za to imaju interes, kada stranke žele da notarska isprava bude izvršna isprava, tj. kada stranke prilikom sastavljanja notarske isprave pristaju na neposredno prinudno izvršenje. Privredna društva su prepoznala značaj i ulogu notarski obrađenih ugovora sa klauzulom pristanka na neposredno prinudno izvršenje. Radi se o činidbama koje glase na novčane iznose ili zamjenljive stvari ili vrijednosne papire, jer se u tom slučaju ne vodi sudski postupak o dokazivanju novčane obaveze jednog od ugovarača, nego notarska isprava predstavlja izvršni naslov i podobna je za direktno izvršenje.
Zakonodavac je uslovio učešće notara u onim pravnim poslovima gdje je smatrao da je pomoć notara potrebna zbog dalekosežnih ličnih ili ekonomskih posljedica za učesnike.
Preduslov notarskoj obradi isprava je intenzivno savjetovanje sa klijentima i upuštanje u njihovu konkretnu, sasvim posebnu situaciju. Prije nego što izvrši notarsku obradu isprave notar mora istražiti istinsku volju učesnika, formulisati odgovarajuće ugovore i izjave i pročitati ih strankama, razgovarati s njima o posljedicama i upozoriti ih na rizike i opasnosti koji iz tog pravnog posla mogu proizaći.
Ciljevi koje ostvaruje notarijat kao dio pravnog sistema Republike Srpske
Pravna sigurnost. - Notarska služba ustanovljena na principima latinskog notarijata u svakoj zemlji doprinosi boljem funkcionisanju pravne džave. Notarska obrada isprava, naročito u oblastima prometa nepokretnosti, registracije poslovnih subjekata je najznačajniji segment rada notara kojim se obezbjeđuje veoma visok stepen pravne sigurnosti. Ovim putem se obezbjeđuje povjerenje i ažurnost javnih registara, pospješuje se ekonomski razvoj, predupređuju se dugi i skupi sporovi, kao i velike štete po građane, privredna društva i državu. Sa notarskom djelatnošću u oblastima prometa nekretnina rizici su svedeni na najmanju moguću mjeru.
Rasterećenje pravosuđa i organa javne uprave. - Jedan od osnovnih ciljeve notarske službe je rasterećenje pravosuđa i organa javne uprave u onim poslovima koji su u skladu sa prirodom notarske službe. Rasterećenje sudova se postiže indirektno putem izbjegavanja sporova na osnovu notarski obrađenih isprava (preventivno pravosuđe) direktno putem prenošenja određenih nadležnosti na notare iz oblasti vanpaničnog sudstva. Prema dostupnim podacima, notarske isprave svojom dokaznom snagom i kvalitetom omogućavaju brzo i sigurno provođenje u javnim registrima, te povodom njih uglavnom nema sudskih sporova. U Republici Srpskoj notari godišnje sačine oko 50.000 notarski obrađenih isprava, kao javnih isprava koje su podobne za upis prava u javnim registrima i koje su proizvele pravna dejstva i bez obzira na ovako veliki broj javnih isprava, o njima nema sudskih sporova među strankama. Treba istaći da su svi redovni sudovi u Republici Srpskoj službeno obavijestili Notarsku komoru Republike Srpske da se kod njih ne vode nikakvi sporovi u vezi notarski sačinjenih isprava, osim tri spora pred Osnovnim sudom u Banjoj Luci. Notarska komora je od redovnih i privrednih sudova pribavila podatak da su za pet godina djelovanja notara u Republici Srpskoj bila samo tri sudska spora u kojima je tužena strana i notar. Ti podaci su dokaz tome da su u Republici Srpskoj sudovi već sada rasterećeni od znatnog broja predmeta. Prema preporukama Vijeća Evrope sve više nespornih predmeta treba prepustiti na rješavanje organima izvan sudskog sistema. U mnogim zemljama sa notarskom tradicijom značajan dio nadležnosti sudova prenesen je na notare. To se posebno odnosi na ostavinski i izvršni postupak, koje u cijelosti ili djelimično provode notari kao povjerenici suda: To doprinosi rasterećenju sudstva i stvaraju se pretpostavke za efikasniji rad sudova pune jurisdikcije, a što doprinosi jačanju pravne sigurnosti i stvara pozitivnu klimu za ulaganja. Imajući u vidu nadležnosti notara, notar djeluje kao dio preventivnog pravosuđa odnosno kao dio vanparničnog sudstva i ima ulogu tzv. «preventivnog sudije» jer svojom nezavisnom ulogom, obavezom savjetovanja obje strane u zaključenju pravnog posla, prevenira nastajanje sporova u vezi sa tim pravnim poslom. Notarska služba u Republici Srpskoj pruža mogućnost još većeg rasterećenja pravosuđa u vanparničnoj oblasti, naročito u oblastima povjeravanja od strane suda, a na osnovu zakona, nespornih ostavinskih postupaka i drugih vanparničnih postupaka. Stoga je u okviru Strukturalnog dijaloga o reformi pravosuđa u Bosni i Hercegovini, Evropska komisija preporučila vlastima da se vođenje ostavinskih postupaka povjeri notarima. Još uvijek, od strane građana, a naročito poslovnih subjekata, nisu dovoljno iskorištene mogućnosti da za određene pravne poslove dobiju izvršnu javnu notarsku ispravu. Zbog velikih dugovanja i sporih sudskih postupaka privredna društva i građani trpe znatne štete. Nagomilani problemi u poslovanju privrednih društva trebaju se rješavati pružanjem mogućnosti adekvatne zaštite poslovnih subjekata kao povjerilaca, a naročito omogućavanjem mehanizama da što brže naplate svoja potraživanja.U tome značajnu ulogu imaju notarske izvršne isprave na osnovu kojih se direktno može vršiti izvršenje bez potrebe vođenja dugog i skupog parničnog postupka.
Ažurnost i pouzdanost javnih registara. - Notarima je dato u isključivu nadležnost vršenje notarske obrade isprava o pravnim poslovima koji za predmet imaju sticanje prava vlasništva i drugih stvarnih prava na nekretninama, kao i osnivačkih akata privrednih društava. Kako se naprijed naznačeni pravni poslovi upisuju u zemljišne knjige i sudski registar, sa notarskom obradom takvih poslova postignuto je da se sve te isprave provode u katastru i zemljišnoj knjizi odnosno u sudskom registru, što za rezultat ima tačnost javnih registara i pouzdanje u iste. Izbjegnute su prevare i štete po građane i državu u oblastima prometa nekretnina i osnivanja poslovnih subjekata. Sve notarske isprave se provode u javnim registrima, a sam postupak upisa u javne registre je ubrzan zbog dokazne snage, kvaliteta i tačnosti notarskih isprava. U tom pogledu ostvarena je veoma kvalitetna saradnja sa javnim registrima čija ažurnost i kvalitet rada upotpunjuje pravnu sigurnost. Veoma cijenimo opredjeljenje i aktivnosti subjekata koji su nadležni za ovu problematiku.
Ekonomičnost i efikasnost. - Notari kao nosioci javne službe u praksi pružaju efikasnu i ekonomičnu pravnu uslugu. Naime, svi poslovi koji su u nadležnosti notara veoma brzo se završavaju pa nema dugotrajnog čekanja. Zatim, notarski obrađenim ispravama koje mogu biti i izvršne isprave, izbjegavaju se sporovi i preskaču se eventualni dugi parnični postupci, a učesnicima u pravnom prometu štedi vrijeme i novac. Promet nekretnina i njihov upis u javnim registrima, kao i osnivanje privrednih društava i njihov upis u sudski registar te pravna sigurnost, efikasnost i ekonomičnost, mogu se podići na još veći nivo, uz sljedeće mjere:
-završetkom digitalizacije javnih registara,
-stvaranjem tehničkih i pravnih pretpostavki za stalnu elektronsku vezu između naznačenih i drugih javnih registara, s jedne strane i korisnika tih registara, kao što su državni organi, privredna društva, notari, građani itd.
Ovim bi državni organi, notari i druga lica mogli elektronski komunicirati sa javnim registrima, i na taj način bi građani ili privredna društva na jednom mjestu mogli dobiti kompletnu uslugu. Konkretno, notar bi u oblastima u kojima je nadležan (promet nekretnina i osnivanje privrednih društava i izmjene podataka za privredna društva) prilikom sačinjavanja isprava o tim pravnim poslovima imao elektronski pristup svim potrebnim dokumentima, te bi tako sačnjenu ispravu elektronskim putem odmah proslijedio na upis nadležnom javnom registru. To bi u velikoj mjeri povećalo pravnu sigurnost, efikasnost i ekonomičnost. Na taj način svako dalje raspolaganje pravima na toj nepokretnosti postaje sigurno, a povjerenje građana u pravni poredak raste. Suzbijanje negativnih pojava u oblasti pravnih usluga. - Prije početka rada notara u oblasti prometa nekretnina i osnivanja privrednih društava postojala je pravna nesigurnost, neuredni javni registri, neprovodivi ugovori u zemljišnim knjigama, mnoge kriminalne afere u oblasti prometa nekretnina i tzv. „fantomske firme“ u oblasti privrednih društava, prevare, neplaćanje javnih prihoda, pranje novca i sl. Uvođenjem notarske službe i kvalitetnom saradnjom sa nadležnim sudovima i državnim organima, takve negativne pojave su u velikoj mjeri eliminisane. Pri tome je ostvarena i kvalitetna saradnja sa drugim profesijama kao što su advokati, zemljišnoknjižni referenti, medijatori, poreski stručnjaci, geodete itd. Samostalno finansiranje i odgovornost notara.
- Notari o svim poslovima vode upisnike i trajno čuvaju arhivu, izdaju račune o izvršenim uslugama i prikupljaju odnosno uplaćuju državi odgovarajuće poreze i doprinose. U notarskim kancelarijama u Republici Srpskoj pored 61 notara zaposleno je i 116 osoba (stručni saradnici, diplomirani pravnici i administrativno osoblje) za koje se uredno uplaćuju plate i sve vrste doprinosa. Notari i notarske kancelarije nisu budžetski korisnici, već se finansiraju samostalno od pruženih usluga, poslujući i plaćajući obaveze u pogledu poreza i doprinosa i ostalih davanja kao i ostali pripadnici samostalnih profesija. Stručni i materijalno-tehnički uslovi za obavljanje notarske djelatnosti veoma su zahtjevni, pa sa tim u vezi oko 70% prihoda notarskih kancelarija ide na materijalne troškove, opremu, plate zaposlenih, poreze i doprinose. Prema posljednjim podacima prosječna mjesečna dobit notara je u visini plate sudije Vrhovnog suda. Međutim, određeni broj notarskih kancelarija posluje na granici rentabilnosti.